Quantcast
Channel: ŻOŁNIERZE WYKLĘCI
Viewing all 289 articles
Browse latest View live

Ppor. "Ryba" - Ostatni Partyzant Białostocczyzny († 1957)

March 3, 2016, 3:02 pm
$
0
0
59. rocznica śmierci ppor. Stanisława Marchewki "Ryby"

...Nie dajmy zginąć poległym.
Zbigniew Herbert

Ppor. Stanisław Marchewka "Ryba"

59 lat temu, nocą z 3 na 4 marca 1957 r., otoczony  przez grupę operacyjną SB–KBW w schronie ulokowanym w zabudowaniach Apolinarego Grabowskiego w Jeziorku (pow. Łomża), zginął z bronią w ręku ostatni partyzant Białostocczyzny, ppor. Stanisław Marchewka "Ryba".

Zabudowania gospodarcze Apolinarego Grabowskiego. W głębi stodoła, z lewej widoczny dach chlewu, pod  którym znajdował się schron ppor. "Ryby".

Zabudowania gospodarcze Apolinarego Grabowskiego. Z lewej chlew, pod którym znajdował się schron ppor. "Ryby".

Funkcjonariusze komunistycznej bezpieki znaleźli możliwość dotarcia do dwóch żołnierzy mjr. Jana Tabortowskiego "Bruzdy", którzy po śmierci dowódcy w 1954 roku, współdziałali z "Rybą" - Tadeusza Wysockiego "Zegara" i Wacława Dąbrowskiego "Tygrysa". Obaj zgodzili się wyjść z podziemia i skorzystać z amnestii, ale nie chcieli ujawnić miejsca, gdzie ukrywał się "Ryba". Przełom nastąpił pod koniec lutego 1957 roku. Poprzez "Zdzisławę" - tajnego współpracownik SB - udało się w przybliżeniu ustalić miejsce pobytu grupy, a Tadeusz Wysocki"Zegar" dokonał reszty, wskazując funkcjonariuszom SB (kpt. Szkudelskiemu i kpt. Czaplejewiczowi) lokalizację schronu. Zdecydował się też na udzielenie pomocy przy likwidacji "Ryby".

Grupa operacyjna SB–KBW przed wyjazdem na akcję. Na pierwszym planie (od lewej) ppłk Stanisław Wałach oraz ppłk Edmund Krzemiński.*

Ppłk Edmund Krzemiński, w 1957 r. dowódca 2. Brygady KBW (Archiwum IPN)

Funkcjonariusz SB por. Włodzimierz Stefański pozujący po zakończeniu akcji w miejscu skąd otworzył ogień do ppor. Stanisława Marchewki "Ryby".*

Członkowie grupy operacyjnej SB–KBW po zakończeniu akcji. Od lewej stoją m.in.: 5 – ppłk Edmund Krzemiński, 6 – kpt. Aleksy Jarocki, 7 – por. Włodzimierz Stefański, 8 – ppłk Stanisław Wałach, 10 – kpt. Józef Szkudelski, 11 – kpt. Feliks Czaplejewicz.*
* Powyższe zdjęcia pochodzą z książki Stanisława Wałacha pt. "Świadectwo tamtym dniom...". Oryginalne odbitki, pierwotnie znajdujące się w archiwum Wydziału „C” (SB) KWMO/WUSW w Białymstoku, nie trafiły jednak do Archiwum IPN w Białymstoku. Wszystkie fotografie publikuję dzięki uprzejmości Piotra Łapińskiego z białostockiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

3 marca 1957 r., pod pozorem choroby żony, Wacław Dąbrowski "Tygrys" dostał prawo opuszczenia schronu. Zabudowania Grabowskiego zostały otoczone przez 2. kompanię 2. batalionu KBW z Grajewa. Tadeusz Wysocki "Zegar" wyszedł z kryjówki i zameldował SB, że w schronie został tylko ppor. "Ryba". W pobliże schronu przedostali się SB-ecy. Zorientowawszy się w sytuacji, "Ryba" zaczął strzelać do funkcjonariuszy bezpieki. Zginął w godzinach porannych 4 marca 1957 r., zastrzelony przez funkcjonariusza SB por. Włodzimierza Stefańskiego.

Zabójca ppor. Stanisława Marchewki "Ryby", funkcjonariusz SB por. Włodzimierz Stefański (zdjęcie z lat późniejszych).

W aktach IPN zachowała się notatka oficera SB mówiąca o tym, że bunkier "bandyty" udekorowany był obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej.

Pośmiertne zdjęcie ppor. Stanisława Marchewki "Ryby" wykonane przez funkcjonariuszy SB.

Uzbrojenie ppor. Stanisława Marchewki "Ryby" znalezione w bunkrze znajdującym się w zabudowaniach Apolinarego Grabowskiego w Jeziorku k. Łomży. Zdjęcia wykonane przez funkcjonariuszy SB po zabiciu ppor. "Ryby", 3/4 marca 1957 r. (Archiwum IPN)

Wnętrze i wyposażenie bunkra, w którym ukrywał się ppor. Stanisław Marchewka "Ryba", znajdującego się w gospodarstwie Apolinarego Grabowskiego w Jeziorku k. Łomży. Zdjęcia wykonane przez funkcjonariuszy SB po zabiciu ppor. "Ryby", 3/4 marca 1957 r. (Archiwum IPN)



Przeczytaj: Śmierć ppor. Stanisława Marchewki ps. "Ryba" we wspomnieniach ppłk. Stanisława Wałacha, zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. bezpieczeństwa w Białymstoku (opracował Piotr Łapiński IPN O/Białystok) .


Ppor. Stanisław Marchewka "Ryba" (1908-1957)

Urodził się 16 listopada 1908 r. w Jeziorku (gm. Drozdowo, pow. Łomża), w rodzinie chłopskiej, s. Antoniego i Marianny z d. Jankowskiej.

Ukończył 3 klasy szkoły powszechnej. W latach 1929–1931 odbył służbę wojskową w 18. pułku artylerii lekkiej w Ostrowi Mazowieckiej, gdzie ukończył szkołę podoficerską. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r. Walczył w szeregach 18. pal 18. Dywizji Piechoty (Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew”) jako dowódca plutonu artylerii. Dostał się do niewoli niemieckiej, z której zbiegł podczas transportu do obozu jenieckiego. W 1940 r. nawiązał kontakt z lokalnymi strukturami ZWZ, jednak ze względu na konieczność ukrywania się przed NKWD utracił łączność z organizacją.

Zaprzysiężony do ZWZ w czerwcu 1941 r., po ataku niemieckim na ZSRR. W działalności konspiracyjnej posługiwał się pseudonimem „Ryba”. Był żołnierzem Obwodu ZWZ-AK Łomża, początkowo placówki nr 8 (Piątnica–Jeziorko), następnie od września 1943 r. – dowódcą plutonu terenowego w Jeziorku, wchodzącego w skład 8. kompanii (gm. Drozdowo). Latem 1944 r., w okresie poprzedzającym oraz podczas trwania akcji „Burza”, był dowódcą plutonu w III/33 pp AK. Dowodził akcjami zaopatrzeniowymi na majątki administrowane przez władze okupacyjne, likwidował patrole niemieckie oraz brał udział w walkach z wycofującymi się oddziałami Wehrmachtu. Według opinii przełożonych:
"Wzorowy żołnierz i dobry dowódca, dokonał wielu aktów sabotażowo-dywersyjnych".
Po zatrzymaniu i rozbrojeniu pozostałości oddziału przez jednostki Armii Czerwonej został skierowany do formującego się w Dojlidach k. Białegostoku 6. samodzielnego/zapasowego batalionu piechoty LWP. Zdezerterował wiosną 1945 r. i kontynuował działalność niepodległościową w szeregach AKO na terenie Rejonu „D” (d. Inspektoratu Łomżyńskiego). Pełnił odtąd funkcję przewodnika walki czynnej/samoobrony (d. Kedywu) Rejonu, adiutanta przewodnika Rejonu (d. inspektora) mjr. Jana Tabortowskiego „Bruzdy” oraz dowódcy jego osobistej ochrony.

W maju 1945 r. przestał pełnić funkcję adiutanta i objął dowództwo rejonowego oddziału partyzanckiego. Oddział operował w nadnarwiańskiej części powiatu, głównie na terenie gmin Drozdowo i Bożejewo, w okresie od maja do lipca 1945 r., i liczył wówczas około 40 partyzantów. Stojąc na czele wspomnianych struktur brał bezpośredni udział w akcjach zbrojnych, był wyróżniającym się żołnierzem. 20 kwietnia 1945 r. uczestniczył w odbiciu ze szpitala garnizonowego w Białymstoku łączniczki Franciszki Ramotowskiej „Iskry”. W nocy 8/9 maja 1945 r. podczas akcji opanowania Grajewa dowodził atakiem na gmach PUBP, po zdobyciu którego uwolniono około 60 aresztowanych. 11 maja 1945 r. brał udział w rozbiciu grupy operacyjnej UBP-MO pod Wyrzykami (pow. Łomża). Uczestniczył również w działaniach represyjnych wymierzonych w miejscowe struktury NSZ, będących rezultatem wzajemnych konfliktów. Po rozwiązaniu oddziału „Ryba” zachował stanowiska szefa samoobrony rejonu oraz dowódcy osobistej ochrony mjr. „Bruzdy”, kontynuując następnie działalność w szeregach Zrzeszenia WiN.

W styczniu 1946 r. zaprzestał działalności konspiracyjnej i wyjechał do Łodzi, gdzie zajął się handlem. W kwietniu 1947 r. ujawnił się w PUBP w Łomży, po czym powrócił do Łodzi. Początkowo nie znajdował się w polu zainteresowania miejscowego UBP, jednak w listopadzie 1952 r., w porozumieniu z WUBP w Białymstoku, doszło do jego zatrzymania. 15 listopada 1952 r. został zwerbowany do współpracy z UBP (pod krypt. „Rak”), najprawdopodobniej na podstawie tzw. materiałów kompromitujących. Według materiałów UBP: „Otrzymał on zadanie nawiązania kontaktu z bandą „Bruzdy” oraz przygotowanie warunków do jej likwidacji”. Pod koniec 1952 r. i w pierwszej połowie 1953 r. kilkakrotnie przyjeżdżał w łomżyńskie poszukując kontaktu z „Bruzdą”. Pod koniec lipca 1953 r., po nawiązaniu kontaktu, zerwał współpracę z UBP i ujawnił plany bezpieki. Dołączył do powinowskiego oddziału partyzanckiego mjr. „Bruzdy”, w którym pełnił funkcję zastępcy dowódcy. Wspomniany oddział operował na pograniczu powiatów łomżyńskiego i grajewskiego, głównie na terenie gmin Bożejewo, Jedwabne, Przytuły, Radziłów i liczył wówczas pięć osób, była to typowa grupa przetrwania. 23 sierpnia 1954 r., po śmierci „Bruzdy” w Przytułach (pow. Łomża), przejął dowództwo nad oddziałem.

Wydany przez zwerbowanego do współpracy z UBP–SB członka oddziału Tadeusza Wysockiego „Zegara”. Otoczony w nocy z 3 na 4 marca 1957 r. przez grupę operacyjną SB–KBW w Jeziorku (pow. Łomża), w schronie ukrytym w zabudowaniach Apolinarego Grabowskiego. Zginął z bronią w ręku w godzinach porannych 4 marca 1957 r., zastrzelony przez funkcjonariusza SB por. Włodzimierza Stefańskiego . Ppor. "Ryba" został pochowany na cmentarzu parafialnym w Piątnicy k. Łomży. Szkalowany po śmierci przez rozmaitych pisarzy i publicystów, szczególnie przez Stanisława Wałacha, b. oficera UBP–SB oraz Feliksa Sikorskiego, b. oficera KBW. Echa oszczerczej kampanii propagandowej pobrzmiewają do chwili obecnej.

[kliknij w obraz aby powiększyć]

Śmierć ppor. "Ryby" jest symboliczną datą końca partyzantki niepodległościowej na Białostocczyźnie.
Odznaczony został Orderem Virtuti Militari V klasy (1945 r.) i Krzyżem Walecznych (1944 r.).
Żona Agnieszka, mieli synów: Kazimierza, Stanisława, Lucjana i Piotra. Awanse: kapral (1930 r.), plutonowy (1943 r.), podporucznik (1945 r.).

Piotr Łapiński

4 marca 2007 r. w Jeziorku, gdzie do końca swoich dni ukrywał się ppor. Marchewka, nastąpiło uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej.




Ppor. Stanisław Marchewka "Ryba", postanowieniem prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, z 20 sierpnia 2009 r."za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej" został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, Polonia Restituta.


GLORIA VICTIS !!!

Więcej na temat ppor. Stanisława Marchewki "Ryby" czytaj:

Strona główna>
Prawa autorskie>

↧
Search
↧

67. rocznica śmierci mjr. "Zapory"

March 6, 2016, 3:05 pm
$
0
0
6 7 . rocznica śmierci mjr. Hieronima Dekutowskiego "Zapory"

...Nie dajmy zginąć poległym.
Zbigniew Herbert

Amnestia jest dla bandytów, a my jesteśmy Wojsko Polskie!
mjr Hieronim Dekutowski "Zapora"

Ppor. Hieronim Dekutowski "Zapora" , lipiec 1944 r.

67 lat temu, 7 marca 1949 r., komunistyczni oprawcy zamordowali w więzieniu MBP na warszawskim Mokotowie mjr. Hieronima Dekutowskiego "Zaporę" - cichociemnego, legendarnego dowódcę oddziałów partyzanckich Armii Krajowej, a później Zrzeszenia WiN na Lubelszczyźnie. Skazany na karę śmierci przez WSG w Warszawie, został zamordowany wraz z grupą sześciu swoich oficerów.

Z rąk komunistycznych morderców zginęli: mjr Hieronim Dekutowski "Zapora" , kpt. Stanisław Łukasik "Ryś" , ppor. Roman Groński "Żbik" , por. Jerzy Miatkowski "Zawada" , por. Tadeusz Pelak "Junak" , por. Edmund Tudruj "Mundek" , por. Arkadiusz Wasilewski "Biały" .

Jeszcze do niedawna miejsca pochówku majora "Zapory" i jego oficerów znajdowało się w sferze domysłów, a jedynymi, którzy je znali byli sami oprawcy. Dopiero od lipca 2012 roku, kiedy to na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach zespół kierowany przez dr. hab. Krzysztofa Szwagrzyka z IPN rozpoczął ekshumacje ofiar terroru komunistycznego wiadomo już, że to właśnie na powązkowskiej "Łączce", wśród wielu innych ofiar,  komuniści pogrzebali również Hieronima Dekutowskiego i jego podkomendnych zamordowanych 7 marca 1949 r.

Jak dotąd podczas prac wykopaliskowych wydobyto łącznie szczątki ok. 200 osób, z których do marca 2014 r. udało się na podstawie badań genetycznych zidentyfikować 28 osób, w tym także samego mjr. Hieronima Dekutowskiego "Zaporę" oraz wszystkich sześciu jego oficerów, zamordowanych wraz z nim 66 lat temu przez komunistów.

MIEJSCA POCHÓWKU ZNANE !

27 września 2015 r., w Dniu Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej, na warszawskich Powązkach odbyła się uroczystość pogrzebowa, podczas której pochowano szczątki 35 Bohaterów walczących o wolną Polskę i zamordowanych przez komunistycznych oprawców w więzieniu na Mokotowie. Spoczęli w wybudowanym specjalnie na tę okazję Panteonie-Mauzoleum.
Wśród nich spoczął tam również
major Hieronim Dekutowski "Zapora"







Roman Groński (1926–1949), ps. „Żbik", porucznik Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość", oddziału mjr. Hieronima Dekutowskiego, ps. „Zapora".

Od najmłodszych lat związany z Lubelszczyzną, pochodził z Kraśnika. Od listopada 1943 r. ukrywał się, aby uniknąć wywiezienia na roboty przymusowe do Niemiec. Od marca 1944 r. w oddziale Kedyw por. Hieronima Dekutowskiego „Zapory". Brał udział we wszystkich akcjach zbrojnych oddziału do lipca 1944 r. Walczył w czasie akcji „Burza". Rozbrojony przez Sowietów. Od października 1944 r. ponownie w szeregach oddziału „Zapory", przeszedł cały szlak bojowy do lata 1945 r. Ujawniony w sierpniu 1945 r. Nie zaniechał działalności. Po powrocie „Zapory" z Czechosłowacji ponownie w szeregach oddziału. Od czerwca 1946 r. dowódca patrolu żandarmerii, zwalczał pospolity bandytyzm. Po śmierci por. Michała Szeremickiego „Misia" objął dowództwo nad jego plutonem. Nie ujawnił się. 16 września 1947 r. w Nysie został zatrzymany przez UB w trakcie próby przedostania się na Zachód wraz z mjr. Hieronimem Dekutowskim „Zaporą". Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 15 listopada 1948 r. skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 7 marca 1949 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.
Szczątki Romana Grońskiego odnaleziono latem 2012 r. w kwaterze „Ł" Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Stanisław Łukasik (1918–1949) , ps. „Ryś”, kapitan Armii Krajowej / Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”, oddziału mjr. Hieronima Dekutowskiego, ps. „Zapora"

Ur. w Lublinie, syn robotnika kolejowego. Ukończył Szkołę Podoficerską dla Małoletnich w Koninie, a następnie służył w 23. pułku piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim, otrzymał stopień plutonowego służby stałej. Z rodzimą jednostką walczył w wojnie 1939 r., w składzie armii „Pomorze”. Uniknął niewoli i powrócił do rodzinnego domu w Motyczu k. Lublina. W konspiracji od listopada 1939 r., początkowo w Związku Czynu Zbrojnego, a po połączeniu organizacji w Polskiej Organizacji Zbrojnej. Po scaleniu w 1942 r., w AK. W latach 1940–1943 dowódca placówki i rejonu Konopnica. Od stycznia 1944 r. dowódca oddziału lotnego Kedywu w Obwodzie AK Lublin-Powiat. W czasie akcji „Burza” liczył on ok. 120 partyzantów. W dniu 21 lipca 1944 r. rozbrojony wraz z całym oddziałem przez wojska sowieckie. Aresztowany przez Sowietów w sierpniu 1944 r., zbiegł z aresztu NKWD przy ul. Chopina 18 w Lublinie, ukrywał się. Od marca 1945 r. ponownie dowódca oddziału partyzanckiego Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Inspektoratu Lublin. Od czerwca 1945 r. w składzie zgrupowania mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Ujawniony na mocy amnestii z sierpnia 1945 r. Wyjechał na Ziemie Zachodnie, skąd powrócił na Lubelszczyznę. Wiosną 1946 r. odtworzył oddział, który podporządkował mjr. „Zaporze”. Zatrzymany w wyniku prowokacji UB 16 września 1947 r. w Nysie, podczas próby przekroczenia granicy wraz z grupą żołnierzy mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Aresztowany pod fałszywym nazwiskiem Stanisław Nowakowski. Przeszedł okrutne śledztwo. 15 listopada 1948 r. skazany przez WSR w Warszawie na karę śmierci. Stracony w więzieniu mokotowskim 7 marca 1949 r. wraz z mjr. „Zaporą” i pięcioma innymi współtowarzyszami. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy i Krzyżem Walecznych.
Szczątki Stanisława Łukasika odnaleziono latem 2012 r. w kwaterze „Ł” Cmentarza Powązkowskiego Wojskowego w Warszawie.

Jerzy Miatkowski (1923–1949), ps. „Zawada", żołnierz Armii Krajowej, podporucznik Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość", oddziału mjr. Hieronima Dekutowskiego, ps. „Zapora".

Pochodził z Jabłonny k. Warszawy. Od 1943 r. żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego, po upadku którego dostał się do niewoli niemieckiej. Uwolniony przez wojska amerykańskie. Po powrocie do Polski, w styczniu 1946 r. wstąpił w szeregi oddziału mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory". Służył w patrolu por. Jana Szaliłowa „Renka". Niespełna pól roku później awansował do stopnia podporucznika, objął funkcję adiutanta mjr. „Zapory". Odznaczony Krzyżem Walecznych. Wiosną 1947 r. ujawnił się w związku z ogłoszoną przez władze komunistyczne amnestią i powrócił do stolicy. W obawie przed aresztowaniem przez funkcjonariuszy komunistycznego aparatu bezpieczeństwa zdecydował się na opuszczenie kraju wraz ze swym niedawnym dowódcą. Zatrzymany 15 września 1947 r. w Nysie wraz z mjr. Dekutowskim i jego najbliższymi współpracownikami. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 15 listopada 1948 r. skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 7 marca 1949 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.
Szczątki ppor. Jerzego Miatkowskiego odnaleziono latem 2012 r. w kwaterze „Ł" Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Tadeusz Pelak (1922-1949), ps. „Junak”, porucznik Armii Krajowej / Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, oddziału mjr. Hieronima Dekutowskiego, ps. „Zapora".

W konspiracji ZWZ/AK od 1941 r. W okresie okupacji niemieckiej służył w oddziale dyspozycyjnym Kedywu pod dowództwem: cichociemnych ppor. Jana Poznańskiego „Ewy”, ppor. Stanisława Jagielskiego „Sipaka”, ppor. Czesława Piaseckiego „Agawy” i mjr Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. W lipcu 1944 r., zgodnie z rozkazem mjr „Zapory” zaniechał konspiracyjnej działalności po wkroczeniu wojsk sowieckich na teren Lubelszczyzny. Prowadził restaurację w Halinówce, w której znajdował się punkt kontaktowy wszystkich pododdziałów zgrupowania. Niespełna rok później w maju 1945 r. wraz z grupą Tadeusza Orłowskiego „Szatana” wziął udział w akcji na posterunek MO w Nałęczowie. Wkrótce dołączył do odtworzonego zgrupowania mjr Dekutowskiego. Jesienią 1945 r. i w lutym 1947 r. skorzystał z amnestii ogłoszonych przez komunistyczną władzę. Latem 1947 r. mjr „Zapora” kwaterował w domu jego rodziców. W tym czasie został wyznaczony do pierwszej grupy, która miała opuścić Polskę, wraz z mjr. „Zaporą”, kpt. Stanisławem Łukasikiem „Rysiem”, por. Romanem Grońskim „Żbikiem”, por. Arkadiuszem Wasilewskim „Białym”, ppor. Edmundem Tudrujem „Mundkiem” i ppor. Jerzym Miatkowskim „Zawadą”. Wszyscy zostali zatrzymani 16 września 1947 r. przez funkcjonariuszy UB w Nysie. Przez ponad rok przechodził brutalne śledztwo połączone z torturami. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 15 listopada 1948 r.  skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 7 marca 1949 r.  w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Edmund Tudruj (1923–1949), ps. „Mundek", porucznik Armii Krajowej / Zrzeszenia„Wolność i Niezawisłość", oddziału mjr. Hieronima Dekutowskiego, ps. „Zapora".

Od najmłodszych lat związany z Lubelszczyzną, pochodził z okolic Lublina. W szeregach AK od 1943 r. Ukończył konspiracyjną Szkołę Podchorążych, a od 1944 r. służył w oddziale sierż. Stanisława Łukasika „Rysia". W czasie akcji „Burza" rozbrojony wraz z oddziałem przez Sowietów pod Polanówką. Odznaczony Krzyżem Walecznych. Powrócił w rodzinne strony, gdzie w październiku 1944 r. został zatrzymany przez funkcjonariuszy NKWD. Wywieziony w głąb Związku Sowieckiego, do obozu w Borowiczach, skąd powrócił w marcu 1946 r. Początkowo podjął pracę i kontynuował naukę. Od maja 1946 r. ponownie w szeregach oddziału kpt. „Rysia". Początkowo był prowiantowym oddziału, a następnie zastępcą dowódcy jednego z patroli oddziału. Nie ujawnił się, w maju 1947 r. wyjechał na zachód Polski. Poszukiwany przez funkcjonariuszy komunistycznego aparatu represji, często zmieniał miejsce zamieszkania. Ostatecznie zdecydował się na opuszczenie kraju wraz z mjr. „Zaporą" i kpt. „Rysiem", podczas którego 16 września 1947 r. został aresztowany w Nysie przez funkcjonariuszy UB. 15 listopada 1948 r. skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na karę śmierci. Stracony w więzieniu mokotowskim 7 marca 1949 r. wraz z mjr. „Zaporą" i pięcioma innymi współtowarzyszami.
Szczątki Edmunda Tudruja odnaleziono latem 2012 r. w kwaterze „Ł" Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Arkadiusz Wasilewski (1925–1949), ps. „Biały", porucznik Armii Krajowej / Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość", oddziału mjr. Hieronima Dekutowskiego, ps. „Zapora".

Pochodził ze Sterdyni na Podlasiu. Do AK wstąpił w 1943 r. po ucieczce z robót przymusowych, na które został skierowany po niemieckiej agresji na Polskę w 1939 r. Ukrywał w domu kobietę pochodzenia żydowskiego, której życie zagrożone było w wyniku polityki narodowościowej niemieckiego okupanta. Od 1943 r.żołnierz oddziału partyzanckiego w Obwodzie Sokołów Podlaski AK, a następnie kpt. Stanisława Łokuciewskiego „Małego" na Lubelszczyźnie. Po wkroczeniu Armii Czerwonej na teren Polski zgłosił się do wojska. Skierowany do Wojsk Wewnętrznych – formacji stworzonej do likwidacji antykomunistycznego podziemia zbrojnego, ukończył kurs w Centrum Wyszkolenia WW. W maju 1945 r. zdezerterował i wstąpił w szeregi zgrupowania „Zapory" na terenie Lubelszczyzny. W sierpniu 1945 r. skorzystał z amnestii ogłoszonej przez władze komunistyczne i ujawnił się. W grudniu został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa pod zarzutem współpracy z podziemiem. Brutalnie przesłuchiwany na Zamku Lubelskim, nie przyznał się do winy. Po zwolnieniu z więzienia w październiku 1946 r., powrócił w szeregi zgrupowania mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory". Służył w patrolu por. Jana Szaliłowa „Renka" do sierpnia 1947 r. W 1947 podjął nieudana próbę przedostania się na Zachód. Aresztowany w punkcie kontaktowym w Nysie wraz ze współtowarzyszami walki. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 15 listopada 1948 r. skazany na karę śmierci. Stracony 7 marca 1949 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.
Szczątki Arkadiusza Wasilewskiego odnaleziono latem 2012 r. w kwaterze „Ł" Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.
Podczas niejawnej rozprawy 3 listopada 1948 r. w Wojskowym Sądzie Rejonowym w Warszawie, zasiadło ich siedmiu, oraz ich polityczny przełożony Władysław Siła-Nowicki. Oskarżeni dla ich poniżenia przebrani byli w mundury Wehrmachtu. W ostatnim słowie mjr "Zapora" nie prosił o najniższy wymiar kary, ale z godnością oświadczył, że decyzję pozostawia sądowi. 15 listopada 1948 r. skład orzekający pod przewodnictwem sędziego Józefa Badeckiego, który wcześniej skazał na śmierć m.in. rtm. Witolda Pileckiego, skazał go na 7-krotną karę śmierci, pozostali otrzymali podobne wyroki. Prośby o łaskę napisane do Prezydenta Bolesława Bieruta przez matkę i najstarszą siostrę Zofię Śliwę (czyniła też próby wydostania brata drogą dyplomatyczną poprzez Prezydenta Republiki Francuskiej; od końca lat 20. mieszkała we Francji i była odznaczona Legią Honorową za udział we francuskim ruchu oporu) zostały jednak odrzucone.

Pluton ppor. Hieronima Dekutowskiego "Zapory" (siedzi w dolnym rzędzie, w rogatywce) podczas akcji "Burza". Lubelszczyzna, lipiec 1944 r.                                       Zgrupowanie mjr. "Zapory", lato 1946 r.

"Zapora" wraz z podwładnymi trafił do celi dla "kaesowców", gdzie siedziało wówczas ponad 100 osób. Na przełomie stycznia i lutego 1949 r. podjęli oni próbę ucieczki - postanowili wywiercić dziurę w suficie i przez strych dostać się na dach jednopiętrowych zabudowań gospodarczych, a stamtąd zjechać na powiązanych prześcieradłach i zeskoczyć na chodnik przy ulicy Rakowieckiej. Kiedy do zrealizowania planu zostało ledwie kilkanaście dni, jeden z więźniów kryminalnych uznał, że akcja jest zbyt ryzykowna i wsypał uciekinierów, licząc na złagodzenie wyroku. Hieronim Dekutowski i Władysław Siła-Nowicki trafili na kilka dni do karceru, gdzie siedzieli nago, skuci w kajdany.
                                                                              
Żołnierze ze zgrupowania mjr "Zapory". Od lewej stoją: NN, Stanisław Łukasik "Ryś", Aleksander Sochalski "Duch", Hieronim Dekutowski "Zapora", Zbigniew Sochacki "Zbyszek", Jerzy Korcz "Bohun".

Wyrokiśmierci na mjr. Hieronima Dekutowskiego "Zaporę" i sześciu żołnierzy z jego zgrupowania zapadły w listopadzie 1948 r. Wykonano je 7 marca 1949 r. w piwnicy mokotowskiego więzienia. Według protokołów wykonania wyroku, egzekucję zaczęto o godz. 19.00 od mjr. "Zapory".  Po nim kolejno w odstępach 5-minutowych od strzałów w tył głowy ginęli: Stanisław Łukasik "Ryś", Roman Groński "Żbik", Edmund Tudruj "Mundek", Tadeusz Pelak "Junak", Arkadiusz Wasilewski "Biały", Jerzy Miatkowski "Zawada".

"Zapora" był tak znienawidzony przez komunistów, że - jak głosi jedna z wersji jego śmierci - oprawcy powiesili go w worku pod sufitem, podziurawili kulami i z satysfakcją patrzyli na kapiącą krew. Czy tak było? Nie wiadomo. Natomiast faktem jest, że komendant lubelskiego zgrupowania WiN szedł naśmierć zmasakrowany, z powybijanymi zębami, połamanymi rękami, zerwanymi paznokciami i siwymi włosami - choć miał zaledwie 31 lat.

Mjr cc Hieronim Dekutowski "Zapora"

23 maja 1994 roku Sąd Wojewódzki w Warszawie zrehabilitował mjr cc. Hieronima Dekutowskiego "Zaporę", uznając, że wraz ze swoimi podkomendnymi prowadził działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Odznaczenia mjr. "Zapory": w roku 1946 Medalem Wojska (czterokrotnie), w 1988 r. odznaką pułkową 8 pp. Legionów, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Za Wolność i Niepodległość, Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, w 1989 r. Krzyżem Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość", a w 1990 r. Krzyżem Armii Krajowej.

W roku 1996 Rada Miasta Tarnobrzega nadała Hieronimowi Dekutowskiemu "Order Sigillum Civis Virtuti", czyniąc go tym samym Pierwszym Kawalerem tego odznaczenia.

26 października 2003 r. odsłonięto w Lublinie na Placu Zamkowym, z inicjatywy Fundacji "Pamiętamy", pomnik PAMIĘCI ŻOŁNIERZY AK–WIN ZE ZGRUPOWANIA MJR HIERONIMA DEKUTOWSKIEGO "ZAPORY" POLEGŁYCH W WALCE Z HITLEROWSKIM I KOMUNISTYCZNYM ZNIEWOLENIEM W LATACH 1943–1955.

15 listopada 2007 roku Prezydent RP Lech Kaczyński, za zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polski, odznaczył Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski mjr Hieronima Dekutowskiego,
a jego sześciu podkomendnych :
kpt. Stanisława Łukasika – Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski,
poruczników: Romana Grońskiego i Edmunda Tudruja – Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski,
poruczników: Jerzego Miatkowskiego , Tadeusza Pelaka i Arkadiusza Wasilewskiego – Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Podczas tej uroczystości, za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, odznaczony został również pośmiertnie inny zasłużony żołnierz Zgrupowania mjr. "Zapory", ostatni dowódca oddziałów partyzanckich Okręgu Lubelskiego WiN:
Kapitan Zdzisław Broński "Uskok" - Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Od lewej: mjr Hieronim Dekutowski "Zapora" i kpt. Zdzisław Broński "Uskok".

GLORIA VICTIS !!!


Odsłonięty 26 października 2003 r. w Lublinie na Placu Zamkowym, z inicjatywy Fundacji "Pamiętamy" , pomnik pamięci żołnierzy AK-WiN ze Zgrupowania mjr. "Zapory".


Zobacz pełną listę nazwisk osób upamiętnionych na pomniku "Zaporczyków" w Lublinie>


"ZAPORA" - zwiastun filmu

Więcej na temat majora "Zapory" czytaj tutaj:

Linki zewnętrzne:

Strona główna>
Prawa autorskie>

↧

10 lat strony "Żołnierze Wyklęci - Zapomniani Bohaterowie" !

March 7, 2016, 10:39 pm
$
0
0
10. rocznica powstania strony "Żołnierze Wyklęci - Zapomniani Bohaterowie" !


Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy, Przyjaciele !

W dniu dzisiejszym, 8 marca 2016 roku, mija 10 lat od chwili, gdy w 2006 roku na stronie "Żołnierze Wyklęci – Zapomniani Bohaterowie" opublikowałem pierwsze wpisy, oznajmiając tym samym jej powstanie i początek wieloletniej pracy nad przywracaniem w przestrzeni internetu dobrej pamięci o żołnierzach i dowódcach polowych antykomunistycznego podziemia zbrojnego w Polsce po 1944 roku i zapewnienia należnego Im miejsca w panteonie Bohaterów Narodowych.

Przez 10 ostatnich lat opublikowałem w tym miejscu, w kilku kategoriach tematycznych,  ponad 900 wpisów poświęconych Żołnierzom Wyklętym, przede wszystkim obszernych artykułów biograficznych o dowódcach i żołnierzach najróżniejszych antykomunistycznych formacji partyzanckich, zdjęć i dokumentów, jak również wpisów rocznicowych, okolicznościowych, czy też promujących wartościowe wydawnictwa o tej tematyce.

W ciągu tych 10 lat odwiedziliście moją stronę przeszło 2,9 miliona razy, zostawiliście ponad 1500 komentarzy, napisaliście setki fantastycznych e-maili, które wielokrotnie podtrzymywały mnie na duchu i dodawały sił do dalszej pracy. Z biegiem lat strona zyskała szacunek i uznanie osób prywatnych oraz instytucji, nie tylko w Polsce ale i poza jej granicami, ma od lat stałych czytelników na wszystkich kontynentach, jak również - dzięki zaangażowaniu rodaka z USA - swoją anglojęzyczną wersję pod nazwą The Doomed Soldiers. Polish Underground Soldiers 1944-1963 - The Untold Story.

W tym czasie i dzięki pracy nad stroną poznałem wielu wspaniałych ludzi, historyków i pasjonatów, także polityków, głęboko zaangażowanych w walkę o dobre imię Żołnierzy Wyklętych. Dzięki nim przeżyłem wiele pamiętnych i pięknych chwil, niezwykle dużo się nauczyłem, zdobyłem bezcenne doświadczenia, a tym samym strona mogła rozwijać się z roku na rok coraz prężniej, proponując Państwu jeszcze ciekawsze i bogatsze artykuły, które od kwietnia 2011 roku zaczęły pojawiać się także na oficjalnym profilu strony na facebooku, docierając do coraz szerszego grona odbiorców.


Gdy w marcu 2006 roku stawiałem pierwszy krok na tej drodze, w przestrzeni internetu działo się w rzeczonym temacie bardzo niewiele, prócz nielicznych ale burzliwych konwersacji prowadzonych na różnych forach dyskusyjnych, gdzie epitet "bandyci" w stosunku do Żołnierzy Wyklętych był odmieniany we wszystkich możliwych przypadkach. Wówczas w najśmielszych oczekiwaniach nie spodziewałem się, że po 10 latach dotrę w miejsce, skąd będzie już widać ogromne rzesze Polaków oddających hołd żołnierzom antykomunistycznego podziemia, masę ludzi piszących, pamiętających i upamiętniających tych Bohaterów i ich ofiarę, no i przede wszystkim dumnie maszerujących od 2011 roku, każdego 1 marca w Narodowy Dzień Pamięci "Żołnierzy Wyklętych" w całej Polsce.

Dzisiaj i w tym miejscu chciałbym Wam wszystkim gorąco podziękować za te 10 wspólnie przeżytych lat, wiele dobrych słów, pomoc, wsparcie i solidarność, że mogąc czerpać siły z Waszej tu obecności dołożyłem - mam nadzieję – choć małą cegiełkę w budowie muru pamięci o tych Niezłomnych Żołnierzach ostatniego Narodowego Antykomunistycznego Powstania.
Dziękuję !
Z wyrazami szacunku
Grzegorz Makus
historyk, twórca strony
"Żołnierze Wyklęci – Zapomniani Bohaterowie"

Strona główna>
↧

Wniosek ZŻ NSZ do IPN o ekshumację w Wierzchowinach !

March 13, 2016, 6:07 am
$
0
0
Wniosek Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych do IPN o przeprowadzenie ekshumacji w Wierzchowinach !

Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych wystąpił do Instytut Pamięci Narodowej z wnioskiem o przeprowadzenie ekshumacji szczątków z masowych grobów we wsi Wierzchowiny.

 Maj 1945 r. Żołnierze PAS NSZ Okręgu Lubelskiego z oddziału kpt. Mieczysława Pazderskiego "Szarego" (zdjęcie z archiwum Marka Słatyńskiego) .

Historycy i badacze tematu podejrzewają, że rzekome ofiary akcji na Wierzchowiny w czerwcu 1945, pochowane w masowych grobach, to w znacznej części żołnierze NSZ polegli w walkach z NKWD i UB, oraz cywilne ofiary zbrodni NKWD i UB.
Spośród ok 190 rzekomych ofiar akcji antykomunistycznej, jedynie ok 42 zginęło w wyniku działań zbrojnych oddziału NSZ (w tym 19 lub 30 osób, na które wydano wyrok śmierci za kolaborację z NKWD i sowietami), a reszta została zamordowana przez NKWD lub wywieziona na Sybir.

 [kliknij w skan, aby powiększyć]

 [kliknij w skan, aby powiększyć]

Wszyscy, którzy posiadają jakiekolwiek informacje na temat wydarzeń w Wierzchowinach i Hucie proszeni są o kontakt z dr. Mariuszem Bechtą
Zenon Baranowski
Poszukają żołnierzy NSZ
"Nasz Dziennik", Czwartek, 3 marca 2016, Nr 52 (5500)

W mogiłach ofiar pacyfikacji Wierzchowin mogą znajdować się także żołnierze Narodowych Sił Zbrojnych – wskazuje Związek Żołnierzy NSZ. Apeluje do IPN o przeprowadzenie ekshumacji.

Związek skierował do prezesa IPN wniosek, aby ten wystąpił do wojewody lubelskiego o ekshumację "szczątków i zwłok ofiar zdarzenia mającego miejsce w Wierzchowinach w dniu 6 czerwca 1945 r.", ponieważ w dołach, gdzie mają spoczywać ofiary pacyfikacji, mogą znajdować się także żołnierze podziemia niepodległościowego.
– Chodzi nam o uzyskanie źródeł materialnych, żeby ten opis wydarzeń w Wierzchowinach był najbliższy prawdzie – mówi nam Karol Wołek, wiceprezes Zarządu Głównego Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
Jednak IPN, który umorzył w 2011 r. śledztwo prowadzone w tej sprawie, nie widzi podstaw do jego reaktywacji. Jak wskazuje naczelnik lubelskiego pionu śledczego IPN Jacek Nowakowski, od tego czasu "nie ujawniono" nowych faktów i okoliczności "uzasadniających podjęcie na nowo prawomocnie umorzonego postępowania przygotowawczego". Zaznacza, że w śledztwie tym "nie rozważano kwestii dotyczących ekshumacji".

Maj 1945. Żołnierze PAS NSZ Okręgu Lubelskiego z oddziału kpt. Mieczysława Pazderskiego "Szarego" [siedzi w środkowym rzędzie, nad żołnierzem z MP-40]. W górnym rzędzie, drugi od lewej, stoi Stanisław Kuchciewicz ps. "Wiktor" (zdjęcie z archiwum Marka Słatyńskiego).

Wierzchowiny to dla środowisk lewicowych symbol zbrodni, jakich mieli się dopuszczać żołnierze NSZ, zwłaszcza wobec mniejszości narodowych. Według dominującej wersji, wskutek pacyfikacji tej wioski zamieszkałej przez Ukraińców miało zginąć blisko 200 osób, nie wyłączając kobiet i dzieci. Ale wielu historyków kwestionuje te ustalenia z okresu PRL.
- Jest więcej pytań niż odpowiedzi, a to, co do tej pory napisano, nawet w opracowaniach prof. Motyki, prof. Wnuka, dr. Zajączkowskiego, moim zdaniem trzeba poddać rewizji– mówi dr Mariusz Bechta, historyk z warszawskiego oddziału IPN.

Maj 1945. Żołnierze z oddziału kpt. Mieczysława Pazderskiego "Szarego" (stoi trzeci od prawej), czwarty od prawej stoi z-ca kpt. "Szarego", por. Antoni Błaszyk "Bystry" (zdjęcie z archiwum Marka Słatyńskiego).

Od kilku miesięcy bada on sprawę pacyfikacji Wierzchowin. Historyk wskazuje, że oddział NSZ miał wykonać wyrok państwa podziemnego na 19 osobach z tej wsi. W akcji miały także wziąć udział jednostki AK. Wierzchowiny były spenetrowane przez komunistów, ale – jak się okazuje – istniały tam też struktury UPA. Nie była ona bynajmniej bezbronna, bo było tam stanowisko ciężkiego karabinu maszynowego.
- Jest problem, jak przebiegała ta akcja likwidacyjna, jest przekaz, że wyłapywano wyłącznie osoby z tej listy, ale części nie było we wsi– mówi Bechta.
Zaznacza, że nie jest wiarygodny raport oficera NSZ przyznającego się do winy, który został wykorzystany w pokazowym komunistycznym procesie w 1946 r. Historyk podkreśla, iż po wyjściu żołnierzy NSZ, do wsi wjechała "grupa pościgowa bezpieczniacko-milicyjno-wojskowa". Na miejscu operował też pułk NKWD.
– Dopuszcza się w tej chwili wszystkie wersje, akcję podziemia, udział bandy pozorowanej, bo takowe istniały w tamtych stronach, a trzecia to samosądy między wioskami, wymierzenie sprawiedliwości przez Polaków z wiosek wcześniej terroryzowanych przez Ukraińców– uważa historyk.

Maj 1945. Żołnierze z oddziału kpt. Mieczysława Pazderskiego "Szarego" (siedzi czwarty od prawej), piąty od prawej siedzi z-ca kpt. "Szarego", por. Antoni Błaszyk "Bystry" (zdjęcie z archiwum Marka Słatyńskiego).

Poza tym lista ofiar, których miało być 196, powstała w latach 70. i nigdy nie została zweryfikowana, a krążą opowieści, że żywe widziano osoby, które miały zostać zabite. Według innych wersji, NSZ miały rozstrzelać 42 osoby, a za resztę ofiar odpowiadają NKWD-UB.
– Są przekazy ze śledztwa IPN, że do tego dołu były też wrzucane osoby spoza Wierzchowin, które ginęły po akcji we wsi. Mamy podejrzenie, że tam także leżą żołnierze NSZ, którzy zginęli w starciu z NKWD pod Kasiłanem– mówi Bechta.
– Wielu rzeczy na pewno nie uda się rozstrzygnąć przez zbadanie samych dokumentów. Potrzebna jest ekshumacja na miejscu, żeby potwierdzić którąś z wersji, a także ilość osób– zaznacza Wołek.

Żołnierze PAS NSZ  kpt. Mieczysława Pazderskiego "Szarego"  Drugi od lewej stoi z-ca kpt. "Szarego", por. Antoni Błaszyk "Bystry", drugi od prawej stoi Stanisław Kuchciewicz ps. "Wiktor" (zdjęcie z archiwum Marka Słatyńskiego).

W śledztwie prowadzonym od 2007 r. IPN przyjmował trzy wersje "przebiegu zdarzenia", związane z osobami sprawców zabójstw ludności wsi Wierzchowiny w dniu 6 czerwca 1945 r.
Zgodnie z jedną z nich sprawcami zabójstw byli żołnierze oddziału NSZ. Druga zaś zakładała, że oddział ten wykonał wyroki śmierci na kilkunastu współpracownikach Urzędów Bezpieczeństwa, a zabójstw pozostałych ofiar dokonał tzw. oddział pozorowany, zorganizowany przez ówczesnych funkcjonariuszy państwa komunistycznego. Ostatnia z weryfikowanych wersji wskazywała na możliwość, że sprawcami mordu ludności wsi Wierzchowiny byli mieszkańcy okolicznych wiosek– stwierdza prok. Nowakowski.
Ale prokurator nie dokonał "jednoznacznych ustaleń" w tej sprawie, co pozwoliłoby na "wyeliminowanie lub potwierdzenie którejkolwiek z założonych wersji przebiegu wydarzeń". Uznano, że doszło w Wierzchowinach do zwykłego zabójstwa, które się już przedawniło, a brak tu jest "znamion ustawowych zbrodni przeciwko ludzkości".

Strona główna>
Prawa autorskie>
↧

WARTO PRZECZYTAĆ... (92)

March 16, 2016, 3:20 am
$
0
0

Waldemar Handke
Wielkopolski oddział "Dzielnego" 1945-1946
Wydawnictwo Capital 2016, ss. 227, format 145 x 210 mm, okładka miękka ze skrzydełkami.

Prezentowana książka to wyjątkowe studium, barwna opowieść o wielkopolskich Żołnierzach Niezłomnych skupionych wokół dwóch niezwykłych dowódców: Gedymina Rogińskiego ps. "Dzielny" oraz Mariana Rączki ps. "Kościuszko". Mimo że jest to książka naukowa, czyta się ją jak najlepszą powieść z wieloma dobrymi i złymi bohaterami, w której dominują liczne zwroty akcji. Czytając, można zapomnieć, że ma się do czynienia z książką naukową opartą na bardzo starannej kwerendzie archiwalnej, z umiejętnym wykorzystaniem literatury przedmiotu.
Ta książka nie kończy się happy endem. Bohaterowie giną lub trafiają na długie lata do więzienia, stając się potem obywatelami drugiej kategorii. Jednak po latach prawda i sprawiedliwość tryumfuje, czego namacalnym dowodem jest oddawana w ręce Czytelników książka. Cześć i chwała Bohaterom!
dr Rafał Leśkiewicz, dyrektor BUiAD IPN


Partyzanci z oddziału Giedymina Rogińskiego "Dzielnego" (IPN)

Oddział Giedymina Rogińskiego "Dzielnego" powstał na przełomie sierpnia i września 1945 r. na terenie powiatów śremskiego i gostyńskiego w Wielkopolsce. Dowódca - "Dzielny" był dezerterem z kompanii karnej przy 9. DP WP. Początkowo oddział liczył 23 członków, w większości również dezerterów z "ludowego" Wojska Polskiego, którzy szukali kontaktu z podziemiem. Oddział  był bardzo mobilną jednostką. Początkowo poruszali się wozami oraz konno, z czasem zaczęto używać transportu samochodowego, zarekwirowanego przedsiębiorstwu "Społem" lub wojsku. Stale zmieniano miejsce pobytu, działania prowadzono na terenach powiatów: śremskiego, gostyńskiego, kościańskiego, konińskiego, jarocińskiego, wrzesińskiego i leszczyńskiego. Głównie jednak operowano na trasie Gostyń - Jarocin, w okolicach Jaraczewa, Grabu i Witaszyc. 30 stycznia 1946 r. ranny "Dzielny" został aresztowany, do czego walnie przyczynił się TW o ps. "Wera", który 20 stycznia 1946 r. wstąpił do oddziału, rozluźnił w nim dyscyplinę (zdezerterowało 7 partyzantów) a następnie powiadomił posterunek MO o miejscu pobyty rannego dowódcy. Giedymin Rogiński "Dzielny", wyrokiem z 17 lipca 1946 r., został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 31 sierpnia 1946 r.

Partyzanci z oddziału Mariana Rączki "Kościuszki" (IPN)

Od marca 1946 r. dowództwo nad oddziałem przejął Marian Rączka "Kościuszko". Często podczas akcji Rączka podawał się za Zygmunta Kozłowskiego funkcjonariusza UB z Jarocina, kierownika referatu Walki z Bandytyzmem odpowiedzialnego za walkę z podziemiem niepodległościowym na terenie powiatu. W dniu 14 września 1946 r. w okolicach wsi Stankowo oddział stoczył potyczkę z siłami resortu bezpieczeństwa, w trakcie której zginęło trzech partyzantów. Działalność oddziału zakończyła lokalna amnestia ogłoszona przez PUBP w Gostyniu we wrześniu 1946 r. 27 września 1946 r. w Gostyniu wraz z dowódcą ujawniło się ok. 40 żołnierzy "Kościuszki". Marian Rączka w październiku 1946 r. wyjechał do Głogowa, gdzie nawiązał kontakt z organizacją AK "Zawisza". Został aresztowany 23 lipca 1947 r. i wyrokiem WSR w Poznaniu z 7 lipca 1950 r. skazany na karę śmierci, zamienioną na 12 lat więzienia. Zwolniony warunkowo 5 czerwca 1957 r.

Dr hab. Waldemar Handke - historyk, archiwista, prof. nadzwyczajny Wydziału Humanistycznego Politechniki Koszalińskiej, współtwórca i prezes powołanego do życia w 1995 r. Instytutu im. gen. Stefana "Grota" Roweckiego, redaktor naczelny pisma "Grot. Zeszyty historyczne poświęcone historii wojska i walk o niepodległość". Działacz społeczny. Członek ŚZŻAK oraz ZWPOS.

Książka do nabycia m.in.:
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧
↧

TRZEBA PRZECZYTAĆ !!! (93)

March 18, 2016, 12:55 am
$
0
0

Ogólnopolski Kwartalnik Poświęcony Żołnierzom Wyklętym "WYKLĘCI", nr 2, kwiecień - czerwiec 2016
Wydawnictwo Miles, Kraków 2016, oprawa: miękka, ss. 288, format: 233x163 mm.

Ogólnopolski Kwartalnik Poświęcony Żołnierzom Wyklętym "WYKLĘCI", to nie tylko czasopismo, to także hołd oddany żołnierzom powojennego podziemia. Dotychczas nie było magazynu poświęconego wyłącznie temu zagadnieniu, a dotyczącego całego zbrojnego podziemia antykomunistycznego.
TEMAT NUMERU 2:
Najwytrwalsi z Wyklętych 1956-1963

Spis treści numeru 2:

Słowo Redaktora Naczelnego
Listy do redakcji
  • Z listów do redakcji
Temat numeru
  • Mirosław Surdej – Szufnarowa 25 lutego 1956 r.
  • Krzysztof Sychowicz – Nie poddał się do końca. Stanisław Marchewka „Ryba” (1908–1957)
  • Dionizy Garbacz – Ostatni partyzant „Wołyniaka”
  • Andrzej Pityński – Mój wujek – niezłomny desperat. Por. Michał Krupa „Pułkownik”, „Wierzba” (1920–1972)
  • Wiersze Michała Krupy
  • Jerzy Masłowski – Ostatni chełmski Niezłomny. Tadeusz Hawryluk (1931–1959)
  • Jacek Karczewski – Niesłusznie zapomniany. Romuald Korwek „Orzech” (1900–1982)
  • Bartłomiej Ilcewicz – Żołnierz nadal Wyklęty. Kpt. Andrzej Kiszka „Dąb”
  • Jestem Polakiem, który walczył o swój kraj, o Polskę. Z kpt. Andrzejem Kiszką ps. „Dąb”, żołnierzem NOW-AK i NZW, Żołnierzem Wyklętym, rozmawia Bartłomiej Ilcewicz
  • Sławomir Poleszak – Ostatni leśny. Sierż. Józef Franczak „Laluś”, „Lalek” (1918–1963)
  • Wojciech Łukaszewski – Polowanie na „Rysia”. Czesław Czaplicki „Ryś” (1922–2006)
  • Jacek Karczewski, Ronald Werelich – Ostatni Żołnierz Wyklęty? Antoni Dołęga (1915–1982?)
  • Mariusz Solecki – Samotne wilki antykomunistycznej konspiracji w literaturze
  • Sławomir Poleszak – Ostatni leśni w krajach Europy Wschodniej
Myśmy rebelianci…
  • Ryszard Mikołajczuk „Szkot” – W oddziale PAS NSZ
  • Tadeusz Płużański – Powiesili generała
  • Kajetan Rajski – „Ostatnia będzie myśl o Tobie, Maryjo!”. Duchowość o. Władysława Gurgacza SJ „Sema”
  • Andrzej Józefowicz-Chmielewski – Organizacja Mnicha w gminie Sadlinki
  • Piotr Kaszubowski – Ostatni bój „Kaźmierczuka”
  • Michał Mieczkowski – Chciał normalnie żyć… Mjr Jan Tabortowski „Bruzda”
  • Bartosz Tomczak – Historia wymazana z pamięci. Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza „Warta” w powiecie obornickim
  • Tomasz Greniuch – Epigoni od „Bartka”
  • Wiesław Bobkowski – Wyklęty cichociemny. Mjr Andrzej Rudolf Czaykowski „Garda” (1912–1953)
  • Skazany na śmierć. Ze Stanisławem Marciniukiem ps. „Maj”, Żołnierzem Wyklętym z Koszalina, w latach 1949-1951 członkiem Krajowej Policji Bezpieczeństwa/Sił Zbrojnych Kraju, rozmawia Marcin Maślanka
Nie tylko w Polsce
  • Kamil Kołata – „Leśni Bracia” w walce o niepodległą Estonię
Ku Waszej pamięci Żołnierze Wyklęci
  • Krzysztof Szwagrzyk – „Łączka” – zbiorowa mogiła Żołnierzy Wyklętych/Niezłomnych
  • ks. Jarosław Wąsowicz SDB – Świadectwo wiary Żołnierzy Wyklętych
  • Piotr Szymanowski – Kibice – Wyklętym! Na kanwie Patriotycznych Pielgrzymek Kibiców na Jasną Górę
  • Barbara Misiewicz – „Róbcie wszystko, żeby Polska była lepsza, a nie gorsza!” czyli Wyklęci w więzieniu
  • Maciej Grześkowiak, Marcin Maliszewski – Doświadczyć historii na własnej skórze
  • Iga Wojczys – Sztafeta Pokoleń – „Czata 49”. Grupa Rekonstrukcyjna z Gdańska
  • Jarosław Drożdżewski – Żołnierze Wyklęci w komiksie
  • Marcin Marciszak – II edycja Turnieju Drużyn Podwórkowych w piłce nożnej im. „Rotmistrza Witolda Pileckiego”
  • III Ponidziański Konkurs Historyczny
  • Prabuty – Rondo ku pamięci Żołnierzy Wyklętych
Varia
  • Zbigniew Kononowicz – Wyklęty po 1945 r. Ppłk Jerzy Dąmbrowski „Łupaszka” (1891–1940?)
W następnym numerze kwartalnika „WYKLĘCI”:

Wyklęci na ziemi lubawskiej • Magdalena Zarzycka-Redwan o sierż. „Lalusiu” • Bartłomiej Szyprowski o II Inspektoracie Zamojskim Armii Krajowej w latach 1948-1950 • Małgorzata Bukowiec o Władysławie Bukowcu i organizacji podziemnej „Wojsko Generała Andersa” • Krzysztof Żabierek o Gabryelu Fejcho ps. „Bury”, „Ogień” • Michał Górski o ks. Rudolfie Marszałku • Sandra Błażejewska o Henryku Cybulskim ps. „Harry” • Piotr Tomasz o ks. Adamie Mazurkiewiczu • Patryk Frydel o relacjach z procesów pokazowych w „Głosie Ludu” i „Trybunie Ludu” w latach 1945–1950 • Bartosz Tomczak o Komitecie Miejskim PZPR w Rogoźnie • Mariusz Solecki o książce Grzegorza Wąsowskiego Szkice o Żołnierzach Wyklętych i współczesnej Polsce • Marcin Maślanka o Żołnierzach Wyklętych jako ikonach współczesnej popkultury.

Pojedyncze egzemplarze można zamawiać w księgarni internetowej: http://wydawnictwomiles.pl w cenie 24,90 zł.


Więcej informacji o Kwartalniku "WYKLĘCI":
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧

Kpt. "Bury" a Białorusini - część 3/3

March 23, 2016, 6:38 am
$
0
0
PRÓBY REKONSTRUKCJI CIĄG DALSZY - ZANIE, SZPAKI, KOŃCOWIZNA

1 lutego 1946 r. 3 Brygada NZW kwaterowała we wsi Łubice, na styku powiatów bielskiego i wysokomazowieckiego. Podczas wieczornej odprawy kadry dowódczej oddziału „Bury” wyznaczył trzem plutonom zadanie przeprowadzenia działań represyjnych w trzech wioskach – Zaniach, Szpakach i Końcowiźnie. Do Zań poszedł pluton Jana Boguszewskiego „Bitnego” („Bitny” zginął 16 lutego 1946 r. w walce z NKWD pod wsią Gajrowskie), do Szpaków miał iść ze swymi podkomendnymi NN „Leszek”, zaś do Końcowizny pluton dowodzony przez Włodzimierza Jurasowa „Wiarusa”. „Bury” wraz ze swym zastępcą „Rekinem” towarzyszył plutonowi „Leszka”. Nie ma jednak pewności, czy plutony „Leszka” i „Wiarusa” działały oddzielnie. Jest możliwe, że najpierw wspólnie spaliły Szpaki, a potem, podczas marszu na północ, Końcowiznę. W poszczególnych wioskach objętych akcją „pacyfikacyjną” sytuacja potoczyła się w odmienny sposób.

Por. Jan Boguszewski "Bitny" (zdjęcie przedwojenne). Marynarz flotylli pińskiej, żołnierz kampanii wrześniowej, a następnie konspiracji niepodległościowej. Po wkroczeniu Sowietów żołnierz PAS NZW w pow. Bielsk Podlaski, od sierpnia 1945 r. dowódca oddziału PAS, działającego na terenie tego powiatu. Oddział złożony głównie z żołnierzy por. Zbigniewa Zalewskiego "Drzymały", poległego 17 maja 1945 r. w walce z NKWD we wsi Bodaki. Od listopada 1945 r. szef PAS w Komendzie Powiatu Bielsk Podlaski NZW. W styczniu 1946 r. dowódca 2. plutonu w składzie 3 Brygady Wileńskiej NZW, dowodzonej przez kpt. Romualda Rajsa "Burego". Zginął 16 lutego 1946 pod Gajrowskimi w bitwie z grupą operacyjną UB-NKWD .

W Szpakach, zamieszkiwanych wówczas przez blisko setkę osób, w ogromnej większości prawosławnych, zorganizowana była zbrojna „czerwona” grupa, w skład której wchodzili między innymi mężczyźni należący w okresie okupacji niemieckiej do sowieckiej partyzantki. Jak zeznał jeden z mieszkańców, Stefan Filipczuk:
Po przejściu frontu byli partyzanci normalnie pracowali na swoich gospodarstwach, ale udawali się niejednokrotnie do lasu, gdzie mieli ziemiankę. Broń też mieli. Ochraniali przez cały czas wieś. Wystawiali wartowników spośród mieszkańców. Wartownicy broni nie mieli.
Ostatnie zdanie tych zeznań nie brzmi wiarygodnie. Miejscowi prawosławni bojówkarze czy też mówiąc językiem współczesnym „ochroniarze”, wśród których byli niedawni „czerwoni” partyzanci, widzieli łunę od strony Zań  (Szpaki leżą ok. 10 km. na wschód od Zań), dlatego też otworzyli ogień do zbliżających się żołnierzy NZW. Potwierdza to w swych zeznaniach Raisa Pszczoła podając, że mieszkańcy wsi Szpaki "…mieli broń i strzelali". W Szpakach zastrzelono 6 mężczyzn (jedna z ofiar zmarła później w wyniku odniesionych ran w szpitalu) oraz spalono znaczną część wsi. Wśród zabitych był m.in. Paweł Filipczuk, były czerwony partyzant, zaangażowany w działalność komunistyczną. Jego córka, wspomniana Raisa Pszczoła, tak zeznawała w 1996 r.:
Po spaleniu wsi nie chciano przyjąć [nas] na zakwaterowanie. Twierdzono, że wieś ucierpiała na skutek działalności mojego ojca i takich jak on. Ludzie wiedzieli, że „chodził” on wraz z jakąś grupą w lesie….
Tych zeznań nie przeczytamy jednak w informacji o umorzeniu śledztwa. Wiele wskazuje na to, że także pozostali mężczyźni zastrzeleni w Szpakach nie byli przypadkowymi ofiarami. Naszym zdaniem zginęli oni w następstwie przekazania „Buremu” przez siatkę NZW, która na tym terenie była dobrze zorganizowana, obciążających informacji na ich temat. Niewyjaśnionym problemem pozostaje sprawa gwałtu na dwóch dziewczynach, do jakiego jakoby miało dojść w Szpakach (jedna z nich, stawiająca opór, miała zostać postrzelona i w wyniku odniesionych ran zmarła w szpitalu 6 lutego 1946 r.; patrz: informacja o umorzeniu śledztwa). Trudno dziś stwierdzić czy tak istotnie było, pytani po latach o tę sprawę dawni podkomendni „Burego” stanowczo zaprzeczali, by zdarzenie takie miało miejsce. Jeżeli jednak rzeczywiście do tego doszło, zbrodnie te (gwałt na jednej dziewczynie i zabójstwo innej dziewczyny, broniącej się przez gwałtem) obciążają wyłącznie ich sprawców. Nawet najbardziej nieprzychylni „Buremu” autorzy nie powinni mieć wątpliwości, że gdyby dowiedział się on o tych zdarzeniach, to osoby za nie odpowiedzialne zostałyby natychmiast rozstrzelane. W kwestiach służby i dyscypliny „Bury” był bowiem bezkompromisowy i nie wahał się traktować z najwyższą surowością swych podkomendnych.

Żołnierze 3 Brygady Wileńskiej NZW kpt. "Burego". Z lewej: Piotr Grabowski "Bajan" (młodszy brat Lucjana Grabowskiego "Wybickiego", dowódcy batalionu NZW w powiecie łomżyńskim). Aresztowany 28 czerwca 1946 r., w trybie doraźnym skazany na karę śmierci. Zamordowany 31 sierpnia 1946 r. w więzieniu w Białymstoku; obok niego NN "Tęcza".

W Szpakach spalono 22 gospodarstwa, w tym 17 domów mieszkalnych. Partyzanci NZW pozostawili we wsi ulotkę (następnego dnia znalazło ją przybyłe do wsi wojsko komunistyczne), która zawierała następujący tekst:
za strzelanie do żołnierzy polskich i oddziałów partyzanckich! Śmierć zdrajcom Ojczyzny!
oraz wezwanie ludności białoruskiej do opuszczenia wsi w terminie 14 dni. Co ciekawe, w informacji o umorzeniu postępowania można wprawdzie przeczytać o znalezieniu wspomnianej ulotki w Szpakach, ale odnośnie jej treści już wyłącznie tyle, że wzywano w niej ludność białoruską do opuszczenia wsi. Okoliczność, że w ulotce jednoznaczne wskazano, iż pacyfikacja wsi jest odwetem za strzelanie do żołnierzy polskich w 1939 r. i partyzantów została w informacji o umorzeniu śledztwa pominięta!
Dodajmy jeszcze, że wg meldunku komendanta Obwodu WiN Bielsk Podlaski przybyła do wsi bezpieka znalazła w Szpakach[...] dużo broni i amunicji, między innymi dwa CKM-y.

Kolejną spaloną przez żołnierzy 3 Brygady NZW wsią była Końcowizna. Palił ją pluton Włodzimierza Jurasowa „Wiarusa”, prawosławnego żołnierza AK, a potem NZW (jeśli istotnie pododdział ten był kilka godzin wcześniej razem z „Burym”, „Rekinem” i „Leszkiem” w Szpakach, to zapewne także i oni znaleźli się w Końcowiźnie). W tej wsi spalono 3 domy oraz kilkanaście budynków gospodarczych. Wprawdzie i tutaj padały strzały, ofiar w ludziach jednak nie było. Żołnierze 3 Brygady NZW, zgodnie z otrzymanym rozkazem, strzelali w powietrze. Choć i w tej wsi doszło do wcześniejszych przypadków ostrzeliwania partyzantów, nie ustalono jednak ich sprawców i nikt z mieszkańców tej wsi nie znalazł się na liście osób przeznaczonych do likwidacji.
Wydaje się, że właśnie w Końcowiźnie, podobnie jak w Szpakach, działania represyjne wykonano zgodnie z założeniami rozkazu Komendy Okręgu NZW i poleceniami „Burego” (pomijamy tu rzecz jasna sprawę ewentualnego gwałtu i zabójstwa dziewczyny broniącej się przed gwałtem, do których to czynów miało jakoby dojść w Szpakach, a które wymykają się z jakichkolwiek rozkazów).

Ppor. Włodzimierz Jurasow "Wiarus", dowódca 1 plutonu w 3 Wileńskiej Brygadzie NZW , na zdjęciu jeszcze jako żołnierz 3 Wileńskiej Brygady AK kpt. Gracjana Fróga "Szczerbca", Wileńszczyzna, 1944 rok .

Zupełnie inaczej wydarzenia potoczyły się w Zaniach, zamieszkiwanych wówczas przez ponad sto osób, w tym przeszło 80% prawosławnych. Także w tej wsi niektórzy mężczyźni dysponowali bronią. Jak wspomina Janusz Bakuniak, który jako młody chłopak przeżył pacyfikację tej wsi,  [...] w Zaniach kilku miało broń (J. Bakuniak, „Stałem pod ścianą do rozstrzału”, [w:] "Nad Bugom i Narwoju" 1/2003). Gdy pluton „Bitnego” wkroczył do Zań, został ostrzelany przez mieszkających tam prawosławnych mężczyzn. Janusz Bakuniak przywołuje nawet nazwisko jednego spośród zbrojnych ze swej wioski:
Tego wieczoru [leśni] przyjechali od strony Świryd. Władek Antoniuk miał karabin – wyleciał z domu i zaczął strzelać. Karabin był jednostrzałowy [sic – powtarzalny pięciostrzałowy]. Oni zatrzymali się. Stanęli. Utworzyli dwa skrzydła i otoczyli wieś. Przestrzelili wieś rakietami. Podchodzili do wioski coraz bliżej.
Można sądzić, że także inni mężczyźni z Zań posiadający broń – użyli jej. Wskazują na to słowa „Rekina”, który w toku swego procesu w 1949 r. stwierdził, że miejscowi podjęli obronę, strzelając, i żołnierze 3 Brygady NZW odpowiedzieli ogniem (ponieważ „Rekin” był w tym czasie przy plutonie „Leszka”, należy przyjąć, że informację tę uzyskał od dowodzącego żołnierzami 3 Brygady NZW w Zaniach „Bitnego”). Opór miejscowych nie mógł trwać długo. Uciekający uzbrojeni mieszkańcy wsi wymieszali się z kryjącymi się po zakamarkach i rowach kobietami oraz dziećmi. Ścigający ich partyzanci nie zawsze zastanawiali się, do kogo w ciemności strzelają (opisywane wydarzenia w Zaniach rozegrały się po zapadnięciu zmroku). Sytuacja ta przyczyniła się do powiększenia strat wśród mieszkańców. Następnie partyzanci zaczęli podpalać zabudowania wsi. W jednej z podpalonych stodół wybuchła zmagazynowana amunicja, wyrzucając do góry dach. Z zeznań zarówno mieszkańców wsi, jak i partyzantów wynika, że podkomendni „Bitnego” strzelali, uniemożliwiając ludziom gaszenie pożaru. Niestety, były to nie tylko strzały w górę. Z zeznań części mieszkańców wsi wynika też, że niektórzy partyzanci utrudniali mieszkańcom opuszczanie płonących budynków. Z relacji ocalałych wynika, że partyzanci zastrzelili niektórych mieszkańców z rozmysłem. Nie wiemy czy pośród zastrzelonych były osoby wcześniej wytypowane do likwidacji. Raport Komendy Okręgu WiN Białystok za luty 1946 r. zawiera informację o likwidacji w Zaniach 6 osób. Nie można jednak wykluczyć, że nazwa wsi została wskazana błędnie, gdyż w rzeczywistości w raporcie tym chodziło o Szpaki. Łączna liczba ofiar w Zaniach wyniosła wg różnych źródeł od 20 do 30 osób (najprawdopodobniej 24), w tym kilkoro dzieci.

Białostocczyzna, lato 1946 roku, pluton konny 3 Brygady Wileńskiej NZW.

Zastanawiając się nad krwawym przebiegiem sytuacji w Zaniach bierzemy pod uwagę dwie hipotezy. Pierwsza sprowadza się do tego, że „Bitny” w ciemnościach utracił panowanie nad sytuacją i dopuścił do tego, by jego ludzie strzelali do osób zupełnie przypadkowych. W tym wariancie działania w Zaniach, które powinny być wymierzone w uzbrojonych bojówkarzy, wymknęły się spod kontroli dowództwa i przekroczyły ramy rozkazu wydanego przez Komendę Okręgu NZW. Druga hipoteza jest jeszcze mniej korzystna dla „Bitnego”. Mianowicie, pochodząc z powiatu bielskiego, działając na tym terenie jeszcze w czasie okupacji niemieckiej i mając, tak jak i jego podkomendni, z których większość także wywodziła się z tego powiatu, różne porachunki z miejscowymi prawosławnymi, mógł wykorzystać początkowy zbrojny opór niezidentyfikowanej części mieszkańców wsi jako pretekst, aby działania represyjne po złamaniu tego oporu skierować przeciwko przypadkowym osobom. Ponieważ kpt. "Burego" nie było w Zaniach przy plutonie „Bitnego”, jest oczywiste, że nie miał on wpływu na rozwój wypadków we wsi. Wydaje się jednak, że pomimo chaosu, palono specjalnie wytypowane gospodarstwa. Łącznie spłonęło 13 domów - na 21 znajdujących się we wsi. Osiem gospodarstw, które nie zostały podpalone, należały zarówno do Polaków, jak też i Białorusinów (tłumaczenie, że oszczędzono białoruskie gospodarstwa sąsiadujące z gospodarstwami polskimi nie wydaje nam się w pełni przekonywujące – tym bardziej, że nie wiadomo, by ich mieszkańców represjonowano w inny sposób). Trzy dni później komisja Powiatowej Rady Narodowej z Bielska Podlaskiego znalazła w zgliszczach elementy uzbrojenia, wyposażenia wojskowego i amunicję (m.in. automat PPSz, części do ręcznego karabinu maszynowego, amunicję i zasobniki na naboje karabinowe).
Cokolwiek by nie rzec o opisanych wydarzeniach, śmierć kobiet i dzieci to tragedia, która nie powinna była się wydarzyć.

NIEUPRAWNIONE MITY BUDOWANE W ZWIĄZKU ZE SPRAWĄ "BUREGO"

Należy odnieść się do kilku mitów czy też raczej antymitów zbudowanych i podtrzymywanych przez badaczy oraz dziennikarzy kierujących się motywacją ideologiczną i źle rozumianą poprawnością polityczną. Przedstawiają oni często prawosławnych mieszkańców terenów pomiędzy Bugiem i Narwią jako bierną masę, gromadę poczciwców pozbawionych własnych poglądów, posłusznych każdej władzy, przez wszystkich krzywdzonych. Tymczasem ludzie ci mieli jednak poglądy, przemawiały do nich pewne idee i tendencje polityczne. Byli nader podatni na demagogię społeczną uprawianą przez sowiecki system propagandowy. Kierowali się rusofilstwem i wrogością do państwa polskiego, czemu dawali wyraz we wrześniu 1939 r., a także podczas okupacji niemieckiej i po zainstalowaniu dyktatury komunistycznej w Polsce w 1944 r. Owi „poczciwcy” byli też zdolni do krzywdzenia innych – tj. ludzi nie podzielających ich poglądów czy też związanych z polską państwowością – co w okrutny sposób pokazali w 1939 r. i w latach późniejszych. Na marginesie można dodać, że chwilami odnosi się wrażenie, iż „białoruskość” owych „poczciwców” była po prostu instrumentem, narzędziem wykorzystywanym w sowieckiej grze politycznej wobec Polski.

Lato 1945, Białostocczyzna. Żołnierze 4. szwadronu 5. Brygady Wileńskiej AK. od lewej: sierż. Kazimierz Chmielowski "Rekin" (w 1946 r. w 3 Brygadzie NZW z-ca jej dowódcy kpt. "Burego"), ppor. Henryk Wieliczko "Lufa", Józef Bandzo "Jastrząb", wchm. Jerzy Lejkowski "Szpagat".

Kolejny mit to bezbronność tak srogo doświadczonych przez „Burego” prawosławnych wiosek. Wspierające władze komunistyczne grupy zbrojne złożone z mieszkańców białoruskich (prawosławnych) wiosek w powiecie Bielsk Podlaski w latach 1944-1946 to temat, który czeka dopiero na opracowanie. Można je porównać do późniejszej ORMO, którą zresztą prawosławni licznie zasilili. Wiadomo, że w 1945 r. prawosławnym mieszkańcom wsi w powiecie bielskim broń wydawali bezpośrednio funkcjonariusze NKWD. Oni też budowali sieć agenturalną, pracującą bezpośrednio dla potrzeb sowieckich służb specjalnych – z pominięciem miejscowej „polskiej” bezpieki (wspominał o tym ostatni p.o. prezesa Obwodu WiN Bielsk Podlaski, który w gronie owych agentów miał własnych informatorów). W skład organizowanych przez sowieckich czekistów grup zbrojnych prócz dawnych czerwonych partyzantów wchodzili także „zwyczajni” mieszkańcy prawosławnych wiosek. Przypomnijmy, że w tym czasie polskiemu chłopu za posiadanie broni groziła kara śmierci.
 
Kolejny obowiązujący mit, to przedstawianie „Burego” i jego podkomendnych z NZW jako nacjonalistów, jako polskich szowinistów. „Bury” równie bezwzględnie jak z prawosławnymi Białorusinami potrafił postępować z osobami narodowości polskiej i wyznania katolickiego, zaangażowanymi w instalowanie systemu komunistycznego (np. rozkazał rozstrzelać kilkunastu funkcjonariuszy UB i MO w kwietniu 1946 r. po walce pod wsią Brzozowo-Antonie). Ale przecież nie będziemy wysuwać tezy by była to „czystka etniczna” dokonana na części ludności polskiej! Sądzimy, że gdyby dokładnie opracować statystykę strat ludzkich spowodowanych działalnością 3 Brygady NZW, okazałoby się, że z rąk jej partyzantów poległo jednak więcej Polaków niż Białorusinów, lub że liczby te w swych proporcjach są porównywalne.

Kpt. Romuald Rajs "Bury", dowódca 3 Wileńskiej Brygady NZW.

Ostatnio coraz częściej powraca i upowszechniana jest teza, mówiąca o tym, że „Bury” dokonał czystek etnicznych i dopuścił się ludobójstwa. Teza bardzo śmiała, zwłaszcza w naszym państwie, którego oficjalnym przedstawicielom długo nie przechodziło przez gardło określenie rzezi Polaków na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej w której zginęło sto kilkadziesiąt tysięcy Polaków - jako ludobójstwa. Dla zdefiniowania tej tragedii ministrowie czy posłowie jeszcze niedawno używali pojęcia „czystka etniczna o znamionach ludobójstwa”. W tym kontekście zadziwia, że inny funkcjonariusz naszego państwa – prokurator IPN, który prowadził śledztwo w sprawie sygn. akt. S 28/02/Zi - nie zawahał się, by ludobójstwem nazwać śmierć kilkudziesięciu osób, zabitych przez partyzantów 3 Brygady NZW w dniach 29 stycznia 1946 r. – 2 lutego 1946 r. W naszej ocenie tragiczne zdarzenia spowodowane przez „Burego” i jego żołnierzy nie odpowiadają definicji zbrodni ludobójstwa, które określone jest w Konwencji ONZ z 9 grudnia 1948 r. jako:czyn dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich. Uważamy, że „Bury” nie działał w zamiarze zniszczenia ani w całości, ani w części społeczności białoruskiej lub też społeczności prawosławnej zamieszkałej na terenie Polski w jej obecnych granicach. Miał przecież możliwości, by puścić z dymem nie pięć, ale znacznie więcej wiosek białoruskich w powiecie Bielsk Podlaski. Tymczasem pięć spalonych częściowo wsi, zastrzelenie łącznie kilkunastu mężczyzn w tychże wsiach oraz zabicie furmanów to zdarzenia bez precedensu w jego działalności, podobnie jak w działalności całego Białostockiego Okręgu NZW. Sądzimy, że nie wiara prawosławna i nie narodowość białoruska były powodem, że osoby te zginęły z rąk partyzantów 3 Brygady NZW. Według nas zginęli oni z przyczyn, które pokrótce przedstawiliśmy w niniejszym tekście. Natomiast śmierć kobiet i dzieci, która bez wątpienia kładzie się poważnym cieniem na działalności tak samego „Burego”, jak i jego podkomendnych z 3 Brygady NZW, nie była objęta przez tego dowódcę zamiarem. Wina „Burego” polega w tym zakresie na wykreowaniu sytuacji, nad którą potem nie był w stanie zapanować i w wyniku której, niezależnie od jego zamierzeń zginęły osoby, które w żadnym wypadku nie powinny były ucierpieć. „Bury” podkreślał wobec swych żołnierzy, że chce walczyć o wolność i sprawiedliwość, a dopuścił do czynów niesprawiedliwych, do tragedii.

Wyrok śmierci wydany przez komunistów przed laty na Romualda Rajsa „Burego” i jego zastępcę z 1946 r. - Kazimierza Chmielowskiego „Rekina”, został w 1995 r. unieważniony. Warto przypomnieć istotę uzasadnienia wydanego wówczas przez niezawisły sąd postanowienia stwierdzającego nieważność wyroku, bo naszym zdaniem jest ona kluczem do właściwego zinterpretowania sprawy.

Zdjęcie sygnalityczne kpt. Romualda Rajsa "Burego" wykonane przez funkcjonariuszy MBP w Warszawie 14 listopada 1948 r., dzień po aresztowaniu.

Zdjęcie sygnalityczne por. Kazimierza Chmielowskiego "Rekina" wykonane przez funkcjonariuszy MBP w Warszawie 4 grudnia 1948 r., dzień po aresztowaniu.

Otóż Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego uznał, że
Wymienieni [R. Rajs i K. Chmielowski] jednak uważali, że naczelnym zadaniem, które winni realizować w ramach udziału w NZW jest wyzwolenie kraju spod dominacji ówczesnego związku sowieckiego, a także rozbicie aparatu państwowego ówczesnego Ludowego Państwa. W ich przekonaniu więc dobra poświęcone przedstawiały mniejszą wartość od dobra ratowanego, tj. niepodległości i niezależności kraju. W tym miejscu należy też podnieść, że nie może być wątpliwości co do zamiaru obydwu represjonowanych, wobec których wykonano wyrok śmierci, a którzy podejmowali działania zmierzające do realizacji celów nadrzędnych, jakim był dla nich niepodległy byt Państwa Polskiego. Z kolei rozważając kwestię czynów za które wyżej wymienionych skazano na karę śmierci [...] nie można zdaniem sądu stwierdzić, że działania podejmowane przez Romualda Rajsa i Kazimierza Chmielowskiego pomimo poświęcenia najwyższego dobra jakim było życie ludzkie, były rażąco niewspółmierne i pozostawały w rażącej dysproporcji do skutków, które tymi działaniami zamierzano uzyskać, lub dóbr, które chciano chronić.

Dr Kazimierz Krajewski
historyk, badacz dziejów polskiego podziemia niepodległościowego,
kierownik Referatu Badań Naukowych OBEP IPN w Warszawie,
prezes Nowogródzkiego Okręgu Światowego Związku Żołnierzy AK

Grzegorz Wąsowski
adwokat, współkieruje pracami Fundacji "Pamiętamy" , zajmującej się przywracaniem pamięci o żołnierzach polskiego podziemia niepodległościowego
z lat 1944-1954

Kpt. "Bury" a Białorusini - część 1/3>
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧

Kpt. "Bury" a Białorusini - część 2/3

March 23, 2016, 6:38 am
$
0
0
PRÓBA REKONSTRUKCJI DALSZYCH ZDARZEŃ - ZALESZANY I WÓLKA WYGONOWSKA

Cofając się do wydarzeń istotnych dla naszej opowieści, należy powrócić do zdarzeń, które rozegrały się 28 stycznia 1946 r. we wsi Łozice. Przypomnijmy, że tego dnia rano partyzanci „Burego” zatrzymali się tam na postój. W tym samym dniu do Łozic zjechało się kilkudziesięciu furmanów z okolicznych wsi, takich jak Czyże, Jagodniki, Pasieczniki Duże, Mochnate czy Zbucz. Mieli przewieźć drewno na opał do Orli, na zlecenie tamtejszego Urzędu Gminy. Żołnierze „Burego”, udający wojsko komunistyczne, wpuszczali przybywających do wsi, natomiast nikogo z niej nie wypuszczali. Dokonali też wówczas wyboru i rekwizycji około czterdziestu najlepszych furmanek i koni. Decyzją „Burego” ich właściciele mieli ruszyć w dalszą drogę z oddziałem jako wozacy.

Komendant Okręgu NZW Białystok mjr Florian Lewicki „Kotwicz” przed frontem żołnierzy 3. Wileńskiej Brygady NZW (jesień 1945 r.)

Wieczorem 28 stycznia 1946 r. większość sił 3 Brygady NZW wyruszyła do Hajnówki. W Łozicach pozostał, z zatrzymanymi podwodami i furmanami, pluton „Leszka” (NN). Natomiast w Hajnówce, po opanowaniu przez żołnierzy „Burego” posterunku MO i rozbrojeniu kilkunastu Sowietów w miejscowej łaźni, doszło do walki z sowieckim transportem wojskowym. Siły sowieckie były kilkakrotnie większe i żołnierze 3 Brygady NZW zmuszeni zostali do szybkiego odwrotu z miasteczka. Partyzanci wycofali się do Łozic, gdzie wsiedli na czekające na nich podwody. Oddział poruszał się na nie mniej niż 40 furmankach. Dowódcy partyzanccy, „Bury” i jego zastępca Kazimierz Chmielowski „Rekin, założyli zdobyte w Hajnówce sowieckie oficerskie epolety. Zarówno oni, jak i inni funkcyjni 3 Brygady NZW wydawali rozkazy w języku rosyjskim, Furmani podążający z oddziałem byli przekonani, że mają do czynienia z komunistyczną grupą operacyjną.

Por. Kazimierz Chmielowski „Rekin”. Żołnierz 3.Wileńskiej Brygady AK "Szczerbca", 5.Wileńskiej Brygady AK "Łupaszki", potem zastępca dowódcy 3. Wileńskiej Brygady NZW. Został zamordowany 1 kwietnia 1950 r. w białostockim więzieniu. Miejsce pochówku nieznane.

Nad ranem 29 stycznia 1946 r. partyzanci, przejeżdżając wcześniej przez białoruskie wsie Istok i Toporki, dotarli do małej wioski Zaleszany, także zamieszkałej przez Białorusinów. Postój 3 Brygady NZW w tej wsi trwał kilka godzin. Tam rozegrał się pierwszy akt dramatu. Podkreślmy, że początkowo „Bury” nie miał zamiaru wykonywać wobec ogółu ludności Zaleszan żadnych działań o charakterze represyjnym. Podjął natomiast decyzję o likwidacji Łukasza i Piotra Demianiuków, o których uzyskano informacje, że są zaangażowani w działalność na rzecz reżimu komunistycznego. Okazało się też, że mieszkańcy Zaleszan są bardzo źle nastawieni nie tylko do „band reakcyjnego podziemia”, ale w ogóle do „polskiego” munduru, także wtedy, gdy był to mundur wojska komunistycznego, bo przecież w tej roli występowała w Zaleszanach 3 Brygada NZW. Nie kryli swej wrogości i odmówili wykonania rozkazów „Burego” dotyczących aprowizacji oddziału, a jeden z młodych mieszkańców uderzył kamieniem „Rekina”. To wszystko spowodowało, że „Bury” postanowił za karę spalić wieś. Jego podkomendni nakazali wówczas mieszkańcom osady, aby ci udali się do domu Dymitra Sacharczuka. Zgodnie z praktyką działań we wsiach uznawanych za wrogie, partyzanci zapewne grozili śmiercią za niewykonanie polecenia; w mieszkaniu Sacharczuka zgromadzonych zostało kilkadziesiąt osób, w tym kobiety i dzieci.
Zanim „Bury” krótko przemówił do nich, komunikując, że wieś zostanie spalona, a oni zniszczeni materialnie, jego podkomendni wyprowadzili z chałupy młodocianego członka PPR Piotra Demianiuka oraz Aleksandra Zielonko, sekretarza partii komunistycznej z pobliskiej wsi Suchowolce, który na swe nieszczęście wybrał się z wizytą do Zaleszan i został zatrzymany przez partyzanckie warty. Jego los przypieczętowało okazanie wartownikowi zaświadczenia o służbie w Armii Czerwonej. Obaj wyżej wymienieni zostali zastrzeleni. Partyzanci poszukiwali też Łukasza Demianiuka, miejscowego komunistycznego aktywisty (członkiem partii komunistycznej był już w czasie pierwszej okupacji sowieckiej 1939-1941). Ten jednak ukrył się w chlewie, a następnie uciekł do lasu. W niektórych zeznaniach złożonych przez mieszkańców Zaleszan pojawia się wątek zastrzelenia przez partyzantów Teodora Sacharczuka, rzekomo za odmowę wydania z miejscowego spichlerza owsa dla koni. Warto w tym kontekście przywołać fragment zeznań wspomnianego już komunisty Łukasza Demianiuka, złożonych w 1946 r. w sprawie majora „Kotwicza”:
Spalenie wsi nie było spowodowane nie wykonaniem rozkazu zdania owsa, ale z uwagi na nienawiść do białoruskiego nasilenia [sic – nasielenia tj. mieszkańców], a także, że w naszej wsi byli członki PPR, którym był i mój syn, drugim powodem było, że większość wsi Zaleszany 100% podporządkowywała się rozkazom Państwa […].
Wydaje się zatem, że i śmierć Teodora Sacharczuka była konsekwencją informacji uzyskanych przez żołnierzy 3 Brygady NZW na jego temat podczas postoju w Zaleszanach.

Na zdjęciu od lewej por. Kazimierz Chmielowski "Rekin", kpt. Romuald Rajs "Bury", ppor. Mikołaj Kuroczkin "Leśny", Józef Bandzo "Jastrząb".

 Wracając do głównego nurtu wydarzeń - po przemowie do mieszkańców zgromadzonych w domu Sacharczuka i opuszczeniu go przez „Burego”, budynek ten został podpalony seriami pocisków zapalających wystrzelonych w słomianą strzechę. Jednocześnie partyzanci Brygady NZW podpalali inne zabudowania we wsi. Wówczas ludzie zgromadzeni w domu Sacharczuka zaczęli z niej uciekać. Nie jest prawdą, pomimo szeregu odmiennych zeznań złożonych na tę okoliczność przez mieszkańców Zaleszan, tak podczas procesu „Burego” i „Rekina” w 1949 r., jak i później – w toku czynności podjętych w latach 1996-1997 i 2002-2005, że do ludzi uciekających z domu Sacharczuka strzelano. W rzeczywistości ludzie ci bez przeszkód ze strony partyzantów opuścili podpalony budynek. Potwierdził to zresztą jeden z obecnych wówczas w domu  Sacharczuka mieszkańców Zaleszan - Piotr Leończuk. W 1996 r. zeznawał na ten temat następująco:
Ja uciekałem przez drzwi od kuchni. Otworzyli je sami ludzie […]. Nie strzelano do nas […]. Jestem natomiast pewien, że z tych ludzi co byli w chałupie nikt nie zginął.
Z kolei Maria Gołub, zeznając na tę samą okoliczność, stwierdziła:
Pamiętam, że strzelano, ale nie do nas, lecz w powietrze.
Mając na uwadze surowość i bezwzględność „Burego” wobec podkomendnych w egzekwowaniu wydanych im rozkazów nie mamy wątpliwości co do tego, że nieprzeszkadzanie ludziom w ucieczce z podpalonego domu Sacharczuka było zgodne z wolą tego partyzanckiego dowódcy. Tym bardziej, że ucieczka ludzi z tego domu musiała zacząć się chwilę po wyjściu z niego „Burego”, a zatem prawie na pewno nastąpiła na jego oczach. W naszej ocenie zamiarem „Burego” nie było pozbawienie życia przypadkowych mieszkańców Zaleszan. Zginąć mieli wyłącznie konkretni mężczyźni obciążeni aktywnością we wspieraniu władzy komunistycznej, którzy zostali zastrzeleni jeszcze przed podpaleniem zabudowań wsi. Natomiast pozostali mieszkańcy Zaleszan mieli zostać ukarani, z przyczyn wskazanych wcześniej, poprzez zniszczenie ich materialnego dorobku w następstwie spalenia wsi.

Pamiętajmy przy tym, że „Bury” i część jego podkomendnych zostali wygnani z ojcowizny na Kresach. Po latach walki z okupantem niemieckim, na własnej polskiej ziemi ścigani byli jak najgorsi przestępcy przez wojska sowieckie i rodzimych zdrajców, wspieranych przez aktyw komunistyczny i konfidentów. I gdy zetknęli się z otwarcie wrogą postawą zbiorowości mieszkańców Zaleszan, „Bury” postanowił ukarać ich materialnie, paląc wieś.
Warto w tym kontekście przywołać fragment zeznań Eugenii Bazyluk, mieszkanki Zaleszan, złożonych podczas procesu „Burego” w 1949 r.:
Spalona wieś nasza została tylko z tych powodów, że byliśmy dobrze ustosunkowani do Rządu Polskiego jak również do Związku Radzieckiego i wrogo ustosunkowani do band leśnych, ponieważ u nas we wsi było jusz koło PPR i Samopomoc Chłopska i w ogóle była wsią postępową.
Szkoda, że tego fragmentu zeznań nie można przeczytać w informacji o umorzeniu śledztwa. Czyżby dlatego, że niespecjalnie pasuje on do tezy, że działania żołnierzy 3 Brygady NZW w Zaleszanach podjęte zostały z powodu wyznania prawosławnego i narodowości białoruskiej mieszkańców tej wsi?

Wszystkie te okoliczności nie zmieniają jednak tragicznego faktu, że zginęły tam przypadkowe osoby, w tym dzieci. Jak do tego doszło? Otóż część mieszkańców, w tym dwie kobiety z kilkorgiem małych dzieci, nie posłuchała rozkazu „Burego” i nie poszła do domu Sacharczuka, chowając się przed partyzantami w zakamarkach własnych zabudowań. Mieszkańcy ci zapewne uznali, że tak będzie dla nich bezpieczniej. Zabudowania wsi, o czym była już mowa, zostały podpalone przez żołnierzy 3 Brygady NZW. Osoby, które w nich się ukryły, udusiły się dymem, spłonęły lub zmarły od rozległych poparzeń. „Bury” powinien był przewidzieć, że w podpalanych przez jego żołnierzy zabudowaniach Zaleszan mogli ukryć się ludzie, którzy w następstwie jego rozkazu spalania wsi narażeni zostaną na utratę życia lub zdrowia. Możemy się tylko domyślać, że nie wziął jednak tego pod uwagę, zapewne był przeświadczony, że wszyscy wykonają jego polecenie i zgromadzą się w domu Sacharczuka. Tak się jednak nie stało, co skutkowało tragicznymi konsekwencjami. W wyniku działań żołnierzy „Burego” śmierć w Zaleszanach poniosło 15 mieszkańców, w tym co najmniej dwie - ale nie więcej niż pięć, zostały zastrzelone jako współpracownicy reżimu komunistycznego. Prawdopodobnie strzelano także do mężczyzn chcących gasić płonące zabudowania. Dodajmy, że jeden z mieszkańców wsi został zastrzelony przez partyzantów dwa dni później, w lesie pod Puchałami Starymi. Spalono większość domów, ocalały dwa budynki.

Należy zaznaczyć, że z zeznań większości mieszkańców Zaleszan wynika, że partyzanci „Burego” strzelali także do kobiet i dzieci uciekających z płonących zabudowań, a swoje ofiary wrzucali do ognia.
Nie dajemy wiary tym relacjom.Uznajemy je za nieprawdziwe, dyktowane zapotrzebowaniem propagandy komunistycznej w czasie procesu „Burego” i „Rekina”, a także głęboką niechęcią czy wręcz nienawiścią zeznających świadków do partyzantów 3 Brygady NZW, utrzymującą się zarówno wówczas, jak i w latach późniejszych.
Uczucia te są zresztą zrozumiałe. Zeznający byli przecież krewnymi lub sąsiadami osób, które straciły życie w Zaleszanach, a poza tym sami zostali zrujnowani materialnie przez partyzantów. Zwróćmy jednak uwagę, że można było zweryfikować prawdziwość tych zeznań, w wątkach dotyczących rzekomego strzelania do kobiet i dzieci w Zaleszanach. Konieczne było jednak przeprowadzenie ekshumacji i zbadanie szczątków tych ofiar, które przecież spoczywają w grobach rodzinnych, czego jednak w toku śledztwa sygn. akt S 28/02/Zi nie zrobiono.

Kpt. Romuald Rajs "Bury" z żoną i synkiem - również Romualdem (czytaj zapisy rozmów z synem kpt. "Burego": 1.Dzieciństwo miałem poszarpane, ale żalu nie mam, 2.Nazywali mnie synem bandyty...).

Po odejściu z Zaleszan partyzanci 3 Brygady NZW ruszyli dalej na wschód i dotarli do Wólki Wygonowskiej. W tej wsi zastrzelili dwóch mężczyzn i spalili sześć domów oraz kilkanaście budynków gospodarczych. Stawiamy hipotezę, że mężczyźni zastrzeleni w Wólce Wygonowskiej, podobnie jak gospodarze, których dobytek spalono, zostali wyselekcjonowani przez „Burego” na podstawie informacji pozyskanych od trzech mieszkańców tejże wioski, zabranych jako furmani i przewodnicy oddziału wieczorem 27 stycznia 1946 r. Przypomnijmy ponownie, że partyzanci podawali się wówczas za wojsko komunistyczne ścigające „bandę”. Dwóch z tych furmanów zostało zwolnionych następnego dnia w Łozicach, przy wymianie podwód, trzeci zapewne podążał z oddziałem przez kolejne dni i został zastrzelony pod Puchałami Starymi. Sformułowaną powyżej hipotezę pośrednio potwierdza zeznanie złożone przez Aleksandra Gawryluka w 1996 r., z których wynika, że według niektórych mieszkańców Wólki Wygonowskiej zastrzeleni mężczyźni mieli jakiś zatarg z jakimś podoficerem z roku 1939, nie wiem o co chodziło [zapewne usiłowali rozbroić lub zamordować owego podoficera WP].

ŚMIERĆ FURMANÓW

Po odejściu z Wólki Wygonowskiej 3 Brygada NZW przemieściła się do sąsiedniej wsi Moskiewce, a następnie skierowała się na północny-zachód do osady Krasna Wieś. Tam „Bury” zażądał od miejscowego sołtysa podstawienia 40 furmanek w celu wymiany wozów i koni. Możliwe, że w chwilowym zamieszaniu kilku, czy nawet kilkunastu dotychczasowych wozaków uciekło. Być może zostali oni zwolnieni przez „Burego”, w każdym razie nie strzelano za nimi ani nie ścigano ich. Wkrótce potem żołnierze 3 Brygady NZW zostali zauważeni przez samolot patrolujący okolice w poszukiwaniu partyzantów. Wobec zlokalizowania przez wroga, przerwano wymianę podwód i oddział natychmiast opuścił wieś.
Według relacji miejscowych na podwody zabrano 13 mieszkańców Krasnej Wsi, z czego 5 wróciło do swych domów, a 8 znalazło się w grupie rozstrzelanych pod Puchałami Starymi. Oddział przemieścił się dalej na północny-zachód, mijając od północy Boćki, i dotarł na tereny zamieszkiwane w większości przez ludność polską. Na „dniówkę” 30 stycznia 1946 r. partyzanci zatrzymali się w rejonie wsi Bodaki. Kolejny postój, 31 stycznia 1946 r., przypadł w Puchałach Starych. Tego dnia na rozkaz „Burego” grupa partyzantów dowodzona przez NN „Modrzewia” rozstrzelała w pobliskim lesie 29 furmanów (są przesłanki, aby uznawać, że rozstrzelano wówczas 27 albo 30 osób; patrz: informacja o umorzeniu śledztwa). Z kolei Jerzy Kułak, w monografii 3 Brygady NZW „Rozstrzelany oddział”, podaje, że zastrzelono 28 wozaków.

Przypomnijmy, że partyzanci „Burego” do powrotu na tereny zamieszkiwane w większości przez ludność polską i pozostające pod kontrolą siatki NZW, co nastąpiło 30 stycznia 1946 r., udawali oddział wojska komunistycznego ścigającego „bandę”. Oficerowie - „Bury” i „Rekin” - mieli założone pagony sowieckich oficerów, a funkcyjni wydawali komendy w języku rosyjskim. Można oceniać, że furmani niemal do końca sądzili, że mają do czynienia z komunistyczną grupą operacyjną - nawet po działaniach represyjnych w Zaleszanach i Wólce Wygonowskiej. Wśród mieszkańców południowej części woj. białostockiego znane były fakty pacyfikowania przez NKWD, UB, KBW i MO wiosek na tamtym terenie. W 1945 r. poszły z dymem Guty-Bujno, Żale, Króle, Brzeziny, Mieszuki, Tybory-Kamianka, Łempice, częściowo Dąbrowa-Moczydły i Kuczyn, komuniści palili też polskie gospodarstwa w Patokach k. Brańska (dwukrotnie) i Kłyzówce pod Drohiczynem. Niektóre pacyfikacje, tak jak w Gutach-Bujnach, Łempicach i Kuczynie - miały krwawy przebieg.

Żołnierze PAS NZW Okręgu Białystok, od lewej: plut. Józef Kisiel "Pal”, szer. Tadeusz Stefaniak "Stal”, sierż. Ryszard Sosnowski "Wydra” - dowódca patrolu w 3. Brygadzie Wileńskiej NZW kpt. "Burego”. Zginął 16 września 1947 na skutek nieszczęśliwego wypadku z bronią.

Trzeba też wspomnieć, że mieliśmy okazję rozmawiać z uczestnikiem konspiracji poakowskiej, zamieszkałym na kolonii leżącej bardzo blisko miejsca egzekucji furmanów. Podkreślmy, że najdelikatniej mówiąc nasz rozmówca nie był zwolennikiem partyzantki spod znaku NZW (zapewne w konsekwencji konfliktu zaistniałego w latach 1945-1946 w powiecie Bielsk Podlaski pomiędzy „narodówką” i strukturami AKO-WiN). Nasz relant nie miał zatem żadnych powodów, aby „wybielać” żołnierzy NZW. Okazało się, że jego kolegą był urodzony i zamieszkały w nieodległym Brańsku Józef Korzeniewski „Osa”, od końca 1945 r. służący jako dowódca drużyny w 3 Brygadzie NZW (zginął w listopadzie 1946 r.). Kilka miesięcy po rozstrzelaniu furmanów „Osa” na czele patrolu NZW zatrzymał się na postój w gospodarstwie naszego rozmówcy. Zapytany wówczas przez niego o powód rozstrzelania furmanów „Osa” odpowiedział, że na rozkaz „Burego” furmani byli podczas jazdy z oddziałem wciągani przez wyznaczonych do tego partyzantów w rozmowy dotyczące ówczesnej sytuacji politycznej w Polsce, a także proszeni o wskazanie osób, które mają kontakty z „reakcyjnym podziemiem” lub są nieprzychylnie ustosunkowane do „władzy ludowej”. „Osa” miał też powiedzieć, że ci, którzy zostali zastrzeleni w lesie pod Puchałami Starymi „wygadali sobie” swój los. Z przywołanej powyżej relacji wynika, że furmani, którzy ujawnili się jako zwolennicy sowieckiej „demokracji”, przyznali się do popierania komunistów lub obciążyli jakieś osoby wskazując je jako wrogów „władzy ludowej” zostali rozstrzelani. Pozostałych, nie mniej niż dziesięciu, puszczono wolno. Takie, naszym zdaniem, były kryteria podziału na rozstrzelanych i zwolnionych. Nie były nimi, jak się dziś powszechnie uważa i co można przeczytać w informacji o umorzeniu śledztwa, wiara prawosławna i narodowość białoruska.
 
Dodajmy, że zetknęliśmy się też z relacjami starych ludzi, mieszkańców wioski nieodległej od Puchał Starych opanowanej przez siatkę konspiracyjną NZW, mówiącymi o tym, jak ich wieś wstawiła się za jednym furmanem pochodzącym z Krasnej Wsi. Wysłana delegacja, zaświadczając, że to porządny człowiek, poprosiła, by „Bury” go zwolnił. Ich prośba została spełniona. Właśnie na przykładzie furmanów z Krasnej Wsi dobrze widać, jak chybione jest przyjmowanie kryterium narodowego i wyznaniowego jako decydującego o śmierci albo wypuszczeniu furmanów. Cała trzynastka wzięta z tej wsi na podwody 29 stycznia 1946 r. przez żołnierzy 3 Brygady NZW była narodowości białoruskiej i wyznania prawosławnego. Pod Puchałami Starymi zastrzelono ośmiu mieszkańców Krasnej Wsi, pięciu wróciło do swych domów.
Nie ma też żadnych mocnych dowodów na to, że pośród co najmniej 40 furmanów będących przy oddziale „Burego” w dniu 31 stycznia 1946 r. byli jacyś Polacy lub osoby narodowości białoruskiej, ale wiary katolickiej. Można oceniać, że wszyscy byli Białorusinami i prawosławnymi.

Dla porządku odnotowujemy, że odmiennie twierdził w czasie procesu „Burego” i „Rekina” jeden z ich podkomendnych - Antoni Cylwik „Szczygieł”, zeznając m.in. że część furmanów, którzy byli Polakami została zwolniona, a rozstrzelano Białorusinów. Na kryterium narodowościowe selekcji furmanów wskazywał w swych zeznaniach złożonych w 1949 r. także kolejny żołnierz 3 Brygady NZW - Józef Puławski „Gołąb”. Pamiętajmy jednak, że zarówno „Gołąb”, jak i „Szczygieł” występowali w charakterze świadków oskarżenia i składali zeznania zgodnie z zapotrzebowaniem propagandowym i procesowym określonym przez śledczych z UB. Dostosowując się do resortowych zaleceń wspomniani partyzanci walczyli o życie i swój cel zresztą osiągnęli. Mimo że obaj byli funkcyjnymi w 3 Brygadzie NZW i brali udział w szeregu akcji, w tym opisywanych działaniach z przełomu stycznia i lutego 1946 r. otrzymali „tylko” wyroki więzienia, podczas gdy ich podkomendnych najczęściej skazywano na karę śmierci. Dziwne, że ta okoliczność umknęła większości autorów analizujących zeznania złożone przez „ Szczygła” i „Gołębia” w 1949 r. Dodajmy jeszcze, że „Bury” podczas rozprawy w 1949 r. stwierdził krótko, że furmani zostali zastrzeleni za wrogie ustosunkowanie do nielegalnych organizacji [sic – organizacji niepodległościowych]. Podsumowując ten wątek, uważamy, że to nie wyznanie prawosławne lub narodowość białoruska rozstrzygały o zwolnieniu albo rozstrzelaniu konkretnych furmanów, lecz ich stosunek do państwa polskiego i reżimu komunistycznego oraz gotowość do współpracy z oddziałem „komunistycznego wojska”, za jakie podawali się partyzanci 3 Brygady NZW, przy ustalaniu przeciwników „władzy ludowej”.

Żołnierze zwiadu konnego wachm. Antoniego Cylwika „Szczygła” zgrupowania PAS Okręgu NZW Białystok w 1946 r.; od lewej: kpr. Józef Cylwik "Mietek”, kpr. NN "Jesion”, plut. Józef Stankiewicz "Kmicic”, Józef Juszkiewicz "Chętny”, NN, NN "Krakus”, Aleksander Trypuz "Jasny”.

W białoruskiej narracji dotyczącej śmierci furmanów przewijają się zupełnie zmyślone opisy torturowania a następnie mordowania trzonkami od siekier furmanów, którzy stracili życie pod Puchałami Starymi. Co ciekawe, taką właśnie opinię na temat okoliczności śmierci wozaków wydał biegły medyk sądowy w 1997 r. (jeśli chodzi o otoczenie polityczne był to, jak w czasie śledztwa S 28/02/Zi prowadzonego w latach 2002- 2005, czas rządów SLD), po tym jak dokonano ekshumacji szczątków furmanów. Otóż ten specjalista stwierdził, że ofiary, za wyjątkiem dwóch, w czaszkach  których natrafiono na ślady działania pocisków z broni palnej, mogły zostać pozbawione życia w wyniku urazów mechanicznych w głowę narzędziami tępymi, twardymi i tępokrawędzistymi (patrz: informacja o umorzeniu śledztwa)!
Na potrzeby śledztwa z lat 2002-2004 ten sam biegły został poproszony o wydanie uzupełniającej opinii.Wtedy radykalnie zmienił swoją ekspertyzę i stwierdził, że zgromadzony materiał w sprawie pozbawienia życia kilkudziesięciu mężczyzn – furmanów trudniących się zwózką drewna, nie dostarczył dowodów, że ofiary były pozbawione życia w inny sposób, niż przez rozstrzelanie(patrz: informacja o umorzeniu śledztwa).
Dzięki temu „Bury” i jego żołnierze z 3 Brygady NZW przynajmniej nie zostali „siekiernikami”, choć w taki właśnie sposób zostali przedstawieni w filmie Agnieszki Arnold „Bohater”, wyemitowanym swego czasu w telewizji publicznej.

Kpt. "Bury" a Białorusini - część 3/3>
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧
Search

Kpt. "Bury" a Białorusini - część 1/3

March 23, 2016, 6:39 am
$
0
0
Dr Kazimierz Krajewski, Grzegorz Wąsowski

Kpt. Romuald Rajs "Bury" a Białorusini - fakty i mity

Nie przyjechałem na te tereny walczyć o kożuchy i wieprze,
ale walczyć o sprawiedliwość. Tak samo [jak] walczyłem o Wilno,
tak samo krew będę przelewać za Polskę i na tej ziemi.Z wystąpienia kpt. Romualda Rajsa "Burego" do partyzantów NZW
po wydaniu wyroku śmierci na jednego z podkomendnych w marcu 1946 r.


Ppor. Romuald Rajs "Bury", dowódca 2 szwadronu 5 Brygady Wileńskiej AK, 1945 r.

ZAMIAST WSTĘPU

Mamy dziś do czynienia z jednej strony z mnogością inicjatyw służących przywracaniu i popularyzacji pamięci o Żołnierzach Wyklętych, z drugiej zaś z eskalacją ataku na nich. Jednym z najczęściej i najsilniej atakowanych jest kpt. Romuald Rajs „Bury” i dowodzeni przezeń żołnierze Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

Tragiczne zdarzenia z ich udziałem, które miały miejsce na przełomie stycznia i lutego 1946 r., stają się dla niektórych podstawą do dyskredytowania Żołnierzy Wyklętych jako zbiorowości. Historia powojennego podziemia niepodległościowego, tak jak historia wszelkich działań wojennych, zwłaszcza typu konspiracyjnego i partyzanckiego, nie ma nic wspólnego z żywotami świętych. To dzieje zwykłych ludzi gotowych walczyć i ginąć za swój kraj, ale też i popełniających błędy, niekiedy podejmujących nietrafne decyzje i popełniających czyny, które nie są dla nas powodem do dumy. Nie pozwólmy jednak, by propaganda kierunków ideologicznych niechętnych etosowi walki zbrojnej z komunistami skutecznie tworzyła lub podtrzymywała antymity dotyczące podziemia, falsyfikując historię poprzez upowszechnianie tezy, że w okresie powojnia starły się ze sobą dwie równoprawne wizje Polski, podczas gdy w rzeczywistości po jednej stronie barykady stali wówczas ludzie realizujący opracowaną w Moskwie koncepcję zniewolenia a następnie okupowania naszego kraju przez partię komunistyczną, zaś po drugiej stronie znaleźli się ludzie walczący o wolność Polski. Starajmy się poznać dokładnie okoliczności i tło wspomnianych zdarzeń, a także motywacje, którymi kierowali się uczestniczący w nich żołnierze antykomunistycznej partyzantki.

 Kpt. Romuald Rajs "Bury" - dowódca 3 Wileńskiej Brygady NZW.

DZIAŁALNOŚĆ NIEPODLEGŁOŚCIOWA "BUREGO" PRZED 1946 R.

Na wstępie przypomnijmy kim był Romuald Rajs „Bury”. Urodził się w 1913 r. w Jabłonce pow. Brzozów. W 1933 r. ukończył z wyróżnieniem podoficerską szkołę dla małoletnich i pozostał w wojsku jako podoficer zawodowy. Poprzez służbę wojskową związał się z Wilnem (służył w 85 pp, 13 p. uł. oraz przy dowództwie 19 DP). Od początku okupacji „Bury” zaangażował się w działalność konspiracyjną na terenie Wilna. Od września 1943 r. służył w 3 Brygadzie Wileńskiej AK, jednym z najbardziej bojowych oddziałów Okręgu AK Wilno. Dowodził 1 kompanią szturmową tej jednostki. Za męstwo wykazane w zwycięskiej walce z niemiecko-litewską ekspedycją przeciwpartyzancką stoczonej pod Mikuliszkami przez 3 i 6 Brygadę Wileńską AK 8 stycznia 1944 r. został odznaczony Krzyżem Walecznych.

Wileńszczyzna 1944 r. Ppor. Romuald Rajs "Bury" z dziećmi trzymającymi zerwany drogowskaz z niemiecką nazwą miejscowości Ejszyszki.

Odegrał istotną rolę w wielu innych akcjach bojowych 3 Brygady, m.in. w boju z batalionem korpusu gen. Plechavicziusa w Murowanej Oszmiance (po tej walce otrzymał awans na podporucznika). W toku operacji „Ostra Brama”, mającej na celu wyzwolenie Wilna, poprowadził swoją 1 kompanię szturmową do walki o Kolonię Wileńską, którą opanowano po zaciętej walce z frontową jednostką Wehrmachtu, a następnie, w krwawych zmaganiach wyparł Niemców z umocnień broniących dostępu do dzielnicy Belmont. Za wybitną odwagę w tamtych bojach odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari V klasy i otrzymał awans na porucznika.

Wielkanoc 1944 r. Romuald Rajs "Bury" i żołnierze 3. Wileńskiej Brygady AK wychodzą z kościoła w Turgielach.

Uniknął rozbrojenia przez Sowietów. Utrzymywał kontakt z działającymi już w realiach okupacji sowieckiej strukturami polskiej konspiracji na terenie Wilna. Pomagał swoim podkomendnym w uzyskaniu fałszywych dokumentów, umożliwiających ewakuację na tereny dzisiejszej Polski.
Pod koniec 1944 r. „Bury” pod fałszywym nazwiskiem Jerzego Górala zgłosił się do armii Berlinga. Jak wyjaśniał w toku śledztwa w 1949 r.:
Przed wyjazdem do Polski odwiedziłem żonę w Nowej Wilejce i następnego dnia po odwiedzeniu cmentarza na Kolonji Górnej tych co padli w walkach o Belmont około 60 i po krótkiej rozmowie z proboszczem plebanii udałem się w podróż […].
Transportem wojskowym dotarł do Białegostoku i został skierowany początkowo do jednostki zapasowej LWP w Dojlidach. 27 grudnia 1944 r. został mianowany dowódcą plutonu w samodzielnym batalionie ochrony lasów państwowych. Od lutego 1945 r. jego pluton stacjonował w Hajnówce. Zadaniem tej jednostki było zwalczanie kłusownictwa i ochrona lasów przed nielegalnym wyrębem i kradzieżą drzewa. Romuald Rajs miał wszelkie szanse, aby spokojnie i bezpiecznie przetrwać na głębokim zapleczu najtrudniejszy okres instalowania się władz komunistycznych i związanego z tym terroru komunistycznego. Nie pogodził się jednak     z sytuacją panującą w Polsce. Wybrał dalszą walkę o niepodległość naszego kraju. W maju 1945 r. zbiegł „do lasu” wraz z dowodzonym przez siebie plutonem i dołączył do odtworzonej na Białostocczyźnie 5 Brygady Wileńskiej AK podlegającej wówczas Komendzie Białostockiego Okręgu AK-AKO. Pełnił w tym oddziale funkcję dowódcy 2 szwadronu.
We wrześniu 1945 r., po rozformowaniu 5 Brygady Wileńskiej w związku z zarządzoną przez Delegaturę Sił Zbrojnych operacją „rozładowywania lasów”, przeszedł do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (dalej: NZW). Otrzymał stopień kapitana i funkcję szefa Pogotowia Akcji Specjalnej Białostockiego Okręgu NZW. W 1946 r. dowodził największym zgrupowaniem partyzanckim NZW na Białostocczyźnie, działającym pod nazwą 3 Wileńskiej Brygady NZW (dalej: 3 Brygada NZW).
Aresztowany w wyniku donosu podkomendnego 13 listopada 1948 r., został skazany na karę śmierci przez WSR w Białymstoku i zamordowany 30 grudnia 1949 r.
Dnia 15 września 1995 r. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego na sesji wyjazdowej w Olsztynie unieważnił wyrok wydany 47 lat wcześniej. Miejsce pogrzebania przez komunistów zwłok kpt. „Burego” pozostaje nieznane.

Protokół wykonania kary śmierci na kpt. Romualdzie Rajsie "Burym".

ZARZUTY FORMUŁOWANE WOBEC "BUREGO"

W okresie służby „Burego” w NZW, a dokładnie na przełomie stycznia i lutego 1946 r., miały miejsce tragiczne wydarzenia, w których jak się dziś ocenia śmierć poniosło 79 obywateli polskich narodowości białoruskiej, które sprawiają, że niektórzy oskarżają go dziś o zbrodnię ludobójstwa, o dokonanie czystki etnicznej poprzez mordowanie ludzi z powodu przynależności do narodowości białoruskiej i wyznawania wiary prawosławnej, a także o zabijanie kobiet i dzieci. Niedawna, siedemdziesiąta, rocznica tych zdarzeń, a także obchodzony w tym roku szczególnie podniośle Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych stały się dla przeciwników pielęgnowania dobrej pamięci o antykomunistycznej partyzantce okazją do wręcz festiwalu takich oskarżeń. Należy odnotować, że osoby formułujące te zarzuty najczęściej odwołują się do ocen sformułowanych przez prokuratora IPN w toku śledztwa sygn. akt S 28/02/Zi, prowadzonego w okresie od 4 lutego 2002 r. do 30 czerwca 2005 r., zakończonego postanowieniem o umorzeniu postępowania; patrz: Informacja o ustaleniach końcowych śledztwa S 28/02/Zi w sprawie pozbawienia życia 79 osób – mieszkańców powiatu Bielsk Podlaski w tym 30 osób tzw. furmanów w lesie koło Puchał Starych, dokonanych w okresie od dnia 29 stycznia 1946r. do 2 lutego 1946 r. (dalej: informacja o umorzeniu śledztwa).

Czytamy tam m.in., że partyzanci „Burego” swoje działania skierowali nie przeciwko indywidualnym osobom, lecz przeciwko określonym społecznościom wiejskim – grupom ludzkim, których łączyło pochodzenie i wyznanie. Rozstrzelanie furmanów […] miało na celu zlikwidowanie tych spośród nich, których uznano za Białorusinów. Wobec tego przyjąć należy, że rozpoznane czyny przestępne miały na celu likwidację członków grupy o takim samym pochodzeniu narodowo – religijnym. […] Spośród wszystkich wymienionych powyżej motywów, które determinowały działania „Burego” i części jego podwładnych, czynnikiem łączącym było skierowanie działania przeciwko określonej grupie osób, które łączyła więź oparta na wyznaniu prawosławnym i związanym z tym określaniu przynależności tej grupy osób do narodowości białoruskiej. Reasumując zabójstwa, i usiłowania zabójstwa tych osób należy rozpatrywać jako zmierzające do wyniszczenia części tej grupy narodowej i religijnej, a zatem należące do zbrodni ludobójstwa, wchodzących do kategorii zbrodni przeciwko ludzkości.
Nie zgadzamy się z taką oceną.

WSTĘP DO PRÓBY REKONSTRUKCJI ZDARZEŃ

Próbę rekonstrukcji wspomnianych wydarzeń z 1946 r. należy zacząć od przypomnienia, że zgodnie z rozkazem komendanta Okręgu NZW Białystok majora Floriana Lewickiego „Kotwicza” z 20 października 1945 r. „Bury” miał przeprowadzić „pacyfikację” południowo-wschodnich terenów powiatu bielskiego. W myśl tego rozkazu „pacyfikacja” miała dotyczyć pracowników i konfidentów UB, a także objąć zorganizowanie odwetu na wrogiej ludności do sprawy konspiracyjnej.

 Rozkaz Komendanta Okręgu NZW Białystok mjr. Floriana Lewickiego "Kotwicza" z 20 września 1945 r. nakazujący dowódcy 3 Wileńskiej Brygady NZW kpt. "Buremu" spacyfikowanie terenów południowo-wschodnich powiatu Bielsk Podlaski. (kliknij w dokument, aby powiększyć)

Do wykonania przywołanego rozkazu „Bury” przystąpił dopiero w końcu stycznia 1946 r. Na czele liczącego około 100 żołnierzy oddziału, po rozbrojeniu 16 stycznia 1946 r. pod Hermanami plutonu KBW, ścigany przez grupę operacyjną UB-KBW dowodzoną przez sowietnika WUBP w Białymstoku ppłka Dmitrenkę, ruszył z terenu powiatu Wysokie Mazowieckie, będącego bazą dla 3 Brygady NZW, na południe. Partyzanci poruszali się saniami ciągniętymi przez konie. Rzekę Nurzec przekroczyli 21 stycznia 1946 r. na odcinku pomiędzy Zaszkowem a Dadami, wsiami leżącymi na południowy-zachód od Ciechanowca. Następnie oddział „Burego” przyjął kierunek na stację Nurzec, leżącą na linii kolejowej Czeremcha-Siedlce. Wkrótce oddział znalazł się na terenach zamieszkałych w większości przez obywateli polskich narodowości białoruskiej.
26 stycznia 1946 r. rano partyzanci przeszli przez wieś Augustynówka (15 km. na wschód od Siemiatycz), a następnie Milejczyce. Późnym wieczorem 27 stycznia 1946 r. przejechali przez Wólkę Wygonowską. W niej zabrali ze sobą trzech gospodarzy jako furmanów-przewodników, mających poprowadzić oddział w kierunku wschodnim do wsi Saki. Stamtąd partyzanci „Burego” skierowali się dalej na wschód, w kierunku wsi Grabowiec. 28 stycznia 1946 r. nad ranem dotarli do położonej ok. 7 km na południe od Hajnówki wsi Łozice.
Na liczącym ok. 40 km. odcinku pomiędzy Augustówką a Łozicami przejechali przez kilkanaście wsi i kolonii białoruskich, w tym, co istotne, także przez Wólkę Wygonowską, o której będzie jeszcze mowa. Nie zginął wówczas żaden obywatel polski narodowości białoruskiej wyznania prawosławnego, nie spłonęło żadne gospodarstwo.

W kontekście rozpowszechnionego zarzutu, że „Bury” i jego żołnierze zabijali ludzi za wiarę prawosławną, godzi się w tym miejscu przypomnieć, że w okresie walki toczonej przez „Burego” z reżimem komunistycznym u jego boku stali, pełniąc odpowiedzialne funkcje, także żołnierze wyznania prawosławnego. Mamy na myśli zastępcę „Burego” z 1945 r., ppor. Mikołaja Kuroczkina „Leśnego” i dowódcę 1 plutonu 3 Brygady Wileńskiej NZW Władysława Jurasowa „Wiarusa”. Obaj zginęli za Polskę – „Leśny”, kawaler Krzyża Walecznych za walkę z Niemcami, został zamordowany na mocy wyroku sądu komunistycznego 18 lutego 1947 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie, zaś „Wiarus” poległ 16 lutego 1946 r. w walce z NKWD pod wsią Gajrowskie.

Dowódca 1 plutonu 3 Brygady Wileńskiej NZW Władysław Jurasow "Wiarus". Żołnierz wyznania prawosławnego, poległ 16 lutego 1946 r. w walce z NKWD pod wsią Gajrowskie.

W szeregach oddziałów „Burego” spotykamy także szeregowych żołnierzy prawosławnych, w tym miejscowych - pochodzenia białoruskiego. Można tu wspomnieć Antoniego Michalczuka „Szpaka”, Mikołaja Kostarowa czy Czesława Głuszuka.

Warto też zauważyć, iż przywołania i analizy faktu, że w oddziałach „Burego” służyli polscy Białorusini i wyznawcy prawosławia, a nawet pełnili odpowiedzialne funkcje dowódcze, zabrakło w informacji o umorzeniu śledztwa. Wydaje się przecież, że okoliczność ta ma nader istotne znaczenie dla właściwej oceny - czy rzeczywiście „Bury” zabijał lub wydawał rozkazy zabicia ludzi za wiarę prawosławną oraz pochodzenie narodowe.

BIAŁORUSINI A "WŁADZA LUDOWA"

Ponieważ ludność białoruską zamieszkującą tereny, przez które wiodła trasa przemarszu 3 Brygady NZW podziemie antykomunistyczne uznawało nie bez racji za skomunizowaną, a tym samym wrogą wobec polskiego ruchu niepodległościowego, partyzanci „Burego” otrzymali od dowódcy rozkaz udawania wobec miejscowych jednostki KBW ścigającej „bandę”, tj. oddziały podziemia. Mieli też używać nie pseudonimów, lecz nazwisk budowanych od pseudonimów (np. „Wróbel” stawał się Wróblewskim - itp.). Ten sam kamuflaż obowiązywał rzecz jasna wobec osób, które podczas przemarszu przez wspomniane tereny zostały zabrane przez partyzantów jako furmani, w tym wobec wspomnianych wcześniej trzech mieszkańców Wólki Wygonowskiej. Stwarzało to szansę uniknięcia natychmiastowych donosów o przejściu „bandy” składanych przez miejscowych zwolenników komuny. Ponadto miejscowi, przekonani, że mają do czynienia z komunistyczną grupą operacyjną, mogli udzielić partyzantom cennych informacji na temat lokalnych aktywistów komunistycznych oraz współpracowników UB i NKWD. Zastosowany kamuflaż dawał też możliwość rozpoznania, czy dany rozmówca gotów jest wskazać osoby współpracujące i sympatyzujące z podziemiem lub po prostu przeciwne reżimowi komunistycznemu.
 
W tym miejscu należy postawić pytanie, co spowodowało, że ludność białoruska zamieszkująca tereny, o których mowa powyżej, uznawana była przez „leśnych” za skomunizowaną i wrogą polskiemu podziemiu niepodległościowemu. Konflikt pomiędzy częścią społeczności białoruskiej i społecznością polską nie zaczął się w 1945 czy 1946 roku. Podsycany przez agitację bolszewicką dojrzewał w okresie międzywojennym i znalazł ujście we wrześniu 1939 r., kiedy to część prawosławnych obywateli wystąpiła przeciwko państwu polskiemu, czynnie wspierając sowiecką agresję. Doszło wówczas do licznych zbrodni na żołnierzach WP i polskiej ludności cywilnej, popełnionych przez białoruskich „sąsiadów” działających pod szyldem różnych „rewolucyjnych komitetów” i „czerwonej milicji”. Skąd jednak „Bury” miałby wiedzieć o tych faktach? Na to pytanie jest prosta odpowiedź - zyskał na ich temat znaczną wiedzę gdy w 1945 r. służył w jednostce ochrony lasów państwowych. Mieszkańcy białoruskich wiosek, wiedząc że jest on oficerem „ludowego” WP, rozmawiali z nim szczerze, ponoć nawet chwaląc się swymi wyczynami z 1939 r. Ponadto informacje na ten temat otrzymał z Komendy Powiatu NZW Bielsk Podlaski.

Białostocczyzna, lato 1945 r. Od lewej ppor. Kazimierz Chmielowski "Rekin", por. Romuald Rajs "Bury", ppor. Mikołaj Kuroczkin "Leśny" - zastępca "Burego" w 2 plutonie 5 Brygady Wileńskiej AK, żołnierz wyznania prawosławnego, zamordowany przez komunistów 18 lutego 1947 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

Sytuację po lipcu 1944 r., czyli w warunkach drugiej okupacji sowieckiej (lub jak kto woli komunistycznego zniewolenia), dobrze charakteryzują następujące dane: według stanu na połowę kwietnia 1945 r. liczba członków PPR w powiecie bielskim wynosiła 547 osób, z czego 463 było narodowości białoruskiej. Sekretarz KW PPR w Białymstoku Edwarda Orłowska w pochodzącym z tamtego czasu opracowaniu do władz centralnych partii komunistycznej pisała: gros elementu partyjnego stanowią Białorusini […], w zachodniej części powiatu zamieszkałej przez element szlachty zagrodowej, wpływy partii minimalne. Obsada personalna struktur UB i MO w powiecie bielskim była pod względem narodowościowym analogiczna. Dodajmy, na zakończenie tego wątku, że w maju 1945 r. komendant Obwodu AK-AKO Bielsk Podlaski w następujący sposób scharakteryzował sytuację na zamieszkiwanych przez ludność białoruską terenach powiatu bielskiego:
Ludność białoruska w olbrzymiej większości sprzyja sowietom i PKWN-owi. Do Polaków odnoszą się wrogo. W wypadku przejścia oddziału samoobrony przez wieś białoruską dziesiątki donosicielów [styl] biegnie z meldunkami do Milicji O[bywatelskiej]. Są miejscowości, przez które Polak – nie urzędnik, nie PPR-owiec – przedostaje się z dużym narażeniem się na niebezpieczeństwo. […] Ostrzeliwanie oddziałów samoobrony AK przez Białorusinów we wsiach białoruskich zdarza się bardzo często.
Miał zatem „Bury” powody, aby uznawać, że jego oddział z chwilą wkroczenia na obszary zamieszkałe przez obywateli polskich narodowości białoruskiej porusza się po terenie skomunizowanym i wrogim partyzantom.

 Kpt. "Bury" a Białorusini - część 2/3>
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧
↧

66. rocznica zamordowania ppor. "Rekina"

March 31, 2016, 10:37 pm
$
0
0
66. rocznica zamordowania ppor. Kazimierza Chmielowskiego "Rekina"

...Nie dajmy zginąć poległym.
Zbigniew Herbert

Ppor. Kazimierz Chmielowski "Rekin", Białostocczyzna 1945 r.

66 lat temu, 1 kwietnia 1950 roku, komunistyczni oprawcy zamordowali w białostockim więzieniu ppor. Kazimierza Chmielowskiego "Rekina", żołnierza 3 Brygady Wileńskiej AK kpt. Gracjana Fróga "Szczerbca", 5 Brygady Wileńskiej AK mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki" i zastępcę dowódcy 3 Wileńskiej Brygady Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

Ppor. Kazimierz Chmielowski "Rekin", 1947 r.

Kazimierz Chmielowski "Rekin" urodził się 23 sierpnia 1925 r. w Żabińcach w woj. tarnopolskim, jako syn Maksymiliana i Zofii z domu Fahrenholz. Po ukończeniu szkoły powszechnej rozpoczął naukę w gimnazjum w Łucku. W związku z przeprowadzką rodziców do Wilna w 1937, kontynuował naukę w Gimnazjum im. Zygmunta Augusta, a następnie – po zajęciu Wilna przez ZSRR w 8 Państwowym Gimnazjum i Liceum. W konspiracji zaczął działać już od 14 sierpnia 1940 r. W latach 1942-1943 uczęszczał na tajne komplety. Pracował m.in. jako kelner w restauracji Zacisze, następnie w Pitejciszkach jako fornal. Od 1942 roku pełnił w AK służbę jako łącznik ps. "Smutny".

Białostocczyzna, lato 1945 r. 5 Brygada Wileńska AK mjr. "Łupaszki", na zdjęciu od lewej por. Marian Pluciński "Mścisław", sierż. Kazimierz Chmielowski "Rekin", plut. Leon Smoleński "Zeus", ppor. Lucjan Minkiewicz "Wiktor", sierż. Witold Goldzisz "Radio", NN, wachm. Henryk Wieliczko "Lufa", kpr. Tadeusz Urbanowicz "Moskito".

22 października 1943 r. dołączył do działającej w okolicach Wilna grupy por. Gracjana Fróga "Szczerbca" (od marca 1944 r. występowała jako 3. Brygada Wileńska AK), gdzie początkowo objął funkcję amunicyjnego. W oddziale ukończył szkołę podchorążych. Odznaczał się wyjątkowa odwagą. Był czterokrotnie ranny w czasie walk na Wileńszczyźnie - wziął udział w większości akcji bojowych 3 Brygady. W bitwie oddziału pod Mikuliszkami 8 stycznia 1944 r., atakując z kolegą tyły niemieckiej obławy, otworzył ogień i wprowadzając tym zamieszanie wśród zaskoczonych Niemców, unieszkodliwił załogę erkaemu, jednak został wówczas ranny w ręce i nogi. Za wykazane w tej walce męstwo otrzymał Krzyżem Walecznych.

Białostocczyzna, lato 1945 r. Od lewej ppor. Kazimierz Chmielowski "Rekin", por. Romuald Rajs "Bury", ppor. Mikołaj Kuroczkin "Leśny" - zastępca"Burego" w 2 plutonie 5 Brygady Wileńskiej AK, żołnierz wyznania prawosławnego, zamordowany przez komunistów 18 lutego 1947 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.

W czasie akcji na Nowe Troki 9 marca 1944 r. zgłosił się na ochotnika do trzyosobowego patrolu, którego zadaniem było wysadzenie bramy koszar, co miało być sygnałem do ataku dla żołnierzy 3 Brygady. 23 kwietnia 1944 r. został ranny w czasie nieudanej akcji na niemiecki garnizon w Jaszunach. Po raz kolejny został ranny 4 maja 1944 r. w Pawłowie, w czasie walki z 310. kompanią litewskiego korpusu gen. Plechaviciusa, podporządkowanego niemieckim władzom okupacyjnym. Jako jeden z pierwszych żołnierzy, idąc na pomoc okrążonym we wsi kilku kolegom zaatakował od tyłu Litwinów i zmusił ich do ucieczki. W czasie pościgu wziął do niewoli 4 żołnierzy litewskich w tym dowódcę kompani. Za męstwo wykazane w czasie bitwy pod Murowaną Oszmianką 13 maja 1944 r. został awansowany do stopnia plutonowego. W okresie przygotowań do operacji "Ostra Brama" mianowany został dowódcą pierwszego plutonu w szwadronie kawalerii, jednocześnie był zastępcą dowódcy 1 kompanii 3 Brygady AK. W czasie walk o Wilno 6-7 lipca 1944 r. został po raz czwarty ranny (w nogę).

Ppor. Kazimierz Chmielowski "Rekin", żołnierz 3 Wileńskiej Brygady AK "Szczerbca", 5. Wileńskiej Brygady AK "Łupaszki", potem zastępca dowódcy 3 Wileńskiej Brygady NZW. Został zamordowany 1 kwietnia 1950 r. w białostockim więzieniu. Miejsce pochówku nieznane.

Po rozbiciu oddziałów AK przez władze sowieckie został aresztowany przez NKWD w szpitalu w Wilnie i wywieziony do obozu w Miednikach Królewskich, potem do Kaługi pod Moskwą, gdzie pracował w niewolniczych warunkach przy wyrębie lasu. Na przełomie kwietnia i maja 1945 r. uciekł z obozu, zabijając sowieckiego sierżanta. Nałożył następnie jego mundur i w tym przebraniu dotarł do Wilna, a następnie do Białegostoku. 8 maja 1945 r. spotkał na ulicy byłego dowódcę 1 kompanii szturmowej 3 Brygady ppor. Romualda Rajsa "Burego", a dwa dni później wszedł w skład 5 Wileńskiej Brygady AK mjr. „Łupaszki”, jako podoficer szkoleniowy a następnie dowódca plutonu w 2 szwadronie. Kilkakrotnie brał udział w starciach z patrolami Armii Czerwonej, w tym w akcji na Strablę pow. Bielsk Podlaski. We wrześniu 1945 r. protestując przeciwko warunkom demobilizacji żołnierzy 2 szwadronu usiłował popełnić samobójstwo w czym przeszkodził mu jego kolega z Wileńszczyzny – Włodzimierz Jurasow "Wiarus".

Po przejściu 2 szwadronu do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego we wrześniu 1945 r. podporządkował się rozkazowi „Burego” i został w oddziale, który niebawem został przez Komendę Okręgu NZW Białystok czasowo rozwiązany. 1 października 1945 r. został mianowany przez komendanta Okręgu NZW dowódcą okręgowego patrolu Pogotowia Akacji Specjalnej. W listopadzie 1945 r. po powrocie z urlopu, który spędził u rodziny w Wydminach zorganizował ok. 90-osobowy oddział, znany jako 3 Wileńska Brygada NZW. 1 grudnia 1945 r. mianowany został p.o. szefa PAS Komendy Okręgu NZW. Działalność bojową jego oddział rozpoczął 30 grudnia 1945 r., kiedy to zaatakował posterunek MO w Sokołach pow. Wysokie Mazowieckie i zdobył go bez strat. Po rozbrojeniu załogi wypuścił na wolność funkcjonariuszy MO i żołnierzy. 15 stycznia 1946 r.  zorganizował zasadzkę na drodze pod Goniądzem w której zdobył kilka aut. Następnego dnia rozbroił pod Hermanami pow. Wysokie Mazowieckie grupę kontyngentową z 9 baonu KBW.

Białostocczyzna, 1945 rok. Odprawa przed akcją; od lewej: ppor. cz. w. Leon Smoleński "Zeus", ppor. Mikołaj Kuroczkin "Leśny", czwarty: ppor. Kazimierz Chmielowski "Rekin".

Po  przejęciu dowodzenia oddziałem przez "Burego" wziął udział w rajdzie 3 Brygady do Puszczy Białowieskiej i akcji na Hajnówkę 28 stycznia 1946 r. 14 lutego 1946 r. "Rekin" ze swoimi ludźmi wkroczył do Wydmin (gdzie po wojnie przenieśli się jego rodzice), wystawił posterunki, opanował ratusz, a na rynku wywiesił biało-czerwoną flagę. Tego dnia Wydminy były w Wolnej Polsce– wspominali potem przez lata mieszkańcy.
Dwa dni później, 16 lutego 1946 r., podczas postoju na kwaterach we wsi Gajrowskie główne siły, liczącej 120 żołnierzy 3 Brygady NZW, pod dowództwem kpt. Romualda Rajsa "Burego" zostały zaskoczone przez obławę, w której brało udział 1,5 tys. funkcjonariuszy NKWD, UB i MO. W wyniku tej bitwy 3 Brygada została rozproszona i musiała wycofać się w dwóch oddziałach na Podlasie. W walce zginęło 23 żołnierzy podziemia, w tym dwaj oficerowie - por. Jan Boguszewski "Bitny" i por. Włodzimierz Jurasow "Wiarus". Straty partyzantów byłyby większe gdyby nie działania plutonu rozpoznawczego dowodzonego przez ppor. Kazimierza Chmielowskiego "Rekina", który pod wsią Jelonek powstrzymał część nadchodzącej obławy. Ppor. "Rekin" ze swoim wysuniętym plutonem rozbił szykującą się do zamknięcia okrążenia jednostkę "ludowego" WP mjr. Wojciechowskiego, dzięki czemu główne siły 3 Brygady NZW mogły wyrwać się z niedomkniętego okrążenia i ukryć w Puszczy Boreckiej. Bitwa ta zakończyła trwający ponad tydzień rajd 3 Brygady NZW po terenie dawnych Prus Wschodnich.

Ppor. Kazimierz Chmielowski "Rekin"

Kazimierz Chmielowski "Rekin" zebrał większość rozproszonego oddziału, który pomimo pościgu bez dalszych strat doprowadził bezpiecznie w końcu lutego w Białostockie. Do połowy kwietnia 1946 r. prowadził wspólne z 6 Brygadą WIleńską AK ppor. Lucjana Minkiewicza "Wiktora" działania na Lubelszczyźnie i Podlasiu. 28 kwietnia 1946 r. 3 Brygada NZW kpt. Burego" wspólnie z 6 Brygadą ppor. "Wiktora" stoczyła w rejonie wsi Brzozowo-Muzyły walkę z 65-osobową grupą operacyjną MO, KBW i UB w wyniku czego komuniści zostali rozbci; wzięto do niewoli 40 żołnierzy KBW a 17 funkcjonariusz UB i MO rozstrzelano. O zwycięstwie zadecydowała przede wszystkim szarża plutonu kawalerii NZW pod dowództwem ppor. "Rekina", który prowadząc swój oddział do ataku na grupę KBW i UB został ciężko ranny. Nieprzytomny, został wywieziony z pola bitwy i pozostawał pod opieka oddziału ppor. "Wiktora", który uchodząc przed pościgiem wycofał się w okolice Warszawy.

Wzięci do niewoli członkowie grupy operacyjnej MO, KBW i UB, rozbitej przez 3 Brygadę Wileńską NZW kpt. Romualda Rajsa "Burego" i 6 Brygadę Wileńską AK ppor. Lucjana Minkiewicza "Wiktora", 28 kwietnia 1946 r. w rejonie wsi Brzozowo-Muzyły na Podlasiu.

W dniu 30 kwietnia 1946 r. w rejonie wsi Czochnie-Góra i Śliwowo doszło do walki z wydzielonymi pododdziałami trzech batalionów KBW, w następstwie której zginęło 25 członków oddziałów partyzanckich 3 Brygady NZW i 6 Wileńskiej Brygady AK, a 12 dostało się do niewoli. Wśród rozpoznanych zabitych był drużynowy z plutonu "Bitnego" o pseudonimie "Ładunek" (prawdop. kpr./plut. Dernowski Władysław [Stanisław] vel Stanisław Krzyżanowski ), który poległ wraz z całą swoja drużyną.
Po powrocie do zdrowia ppor. "Rekin" objął ponownie dowodzenie oddziałem. W końcu lipca rozbroił posterunek MO w Wierzbowie, 27 lipca 1946 r. został zaatakowany w Hilarowie pow. Węgrów przez grupę operacyjna UB, KBW i MO. Jego oddział został częściowo rozproszony. 9 sierpnia 1946 r. wraz z grupą kilku żołnierzy udał się na patrol w kierunku Mazur, gdzie zostali zaatakowani przez patrol MO  koło Różyńska Wielkiego (powiat Ełk). W starciu zginęli dowódca plutonu "Leszek" i dowódca drużyny "Paw".
We wrześniu 1946 r. 3 Wileńska Brygada NZW została zdemobilizowana. Kazimierz Chmielowski  wyjechał do Chorzowa, gdzie rozpoczął pracę w hucie Kościuszko a następnie, w październiku 1946 r., studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Śląskiej w Gliwicach. 10 marca 1947 r. ujawnił się w WUBP w Katowicach podając się za szer. Kazimierza Chmielowskiego "Smutnego" z AK Wilno, zdemobilizowanego z 36 zapasowego pp w Kałudze, który repatriował 12 stycznia 1946 r. do Polski.

Kazimierz Chmielowski; zdjęcie z legitymacji studenta I roku Wydziału Budowy Maszyn Politechniki Śląskiej w Gliwicach, 1947 rok.

Zdjęcie sygnalityczne ppor. Kazimierza Chmielowskiego "Rekina" wykonane przez funkcjonariuszy MBP w Warszawie 4 grudnia 1948 r., dzień po aresztowaniu.

 Zidentyfikowany przez UB jako żołnierz 3 Brygady NZW został aresztowany w dniu 3 grudnia 1948 r. Przeszedł bardzo ciężkie śledztwo (jego ojciec zmarł w białostockim więzieniu w grudniu  1946 r.). Sądzony wraz ze swoim dowódcą kpt. Romualdem Rajsem "Burym" w pokazowym procesie odbywającym się w sali białostockiego kina "Ton" w dniach 19-27 września 1949 r. został skazany wyrokiem z dnia 1 października 1949 r. na karę dożywotniego więzienia. W wyniku rewizji procesu wniesionej przez prokuratora był ponownie sądzony 11 stycznia 1950 r. przez WSR w Białymstoku i skazany w dniu 14 stycznia 1950 r. na karę śmierci. Decyzją z 27 marca 1950 r. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski i ppor. Kazimierz Chmielowski "Rekin" został zamordowany strzałem w tył głowy 1 kwietnia 1950 r. o godz. 21.00 w więzieniu w Białymstoku. Wyrok wykonał tzw. dowódca plutonu egzekucyjnego - Jan Sierakowski z WUBP Białystok. Miejsce ukrycia ciała ppor. "Rekina" pozostaje nieznane.

Protokół wykonania kary śmierci 1 kwietnia 1950 r. na ppor. Kazimierzu Chmielowskim "Rekinie". Strzał w tył głowy oddał tzw. dowódca plutonu egzekucyjnego - Jan Sierakowski z WUBP Białystok.

W 1995 roku Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego na sesji w Olsztynie uznał wyrok śmierci wydany na por. "Rekina" za nieważny.
W dniu 1 marca 2014 roku w Wydminach, na placu przed kościołem, nastąpiło odsłonięcie pomnika  i tablicy pamiątkowej w hołdzie ppor. Kazimierzowi Chmielowskiemu „Rekinowi” i jego żołnierzom z 3 Wileńskiej Brygady NZW.

Odsłonięty 1 marca 2014 r. w Wydminach pomnik w hołdzie ppor. Kazimierzowi Chmielowskiemu "Rekinowi" i jego żołnierzom z 3 Wileńskiej Brygady NZW.



GLORIA VICTIS !!!

Więcej na temat walki ppor. "Rekina" w 3 Brygadzie NZW czytaj:
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧

CONTRA MUNDUM - "W WIERSZU I BOJU. 1914-1949"

April 4, 2016, 2:14 am
$
0
0
Premiera nowego albumu CONTRA MUNDUM - "W WIERSZU I BOJU. 1914-1949" - 11 kwietnia jako bezpłatny dodatek  tygodnika "wSIECI"

Jest mi niezmiernie miło poinformować, że już 11 kwietnia 2016 r. (poniedziałek) w tygodniku "wSIECI" ukaże się, jako bezpłatny dodatek, druga płyta rewelacyjnego zespołu CONTRA MUNDUM pt. "W WIERSZU I BOJU. 1914 - 1949".

Nowy album "W WIERSZU I BOJU. 1914 - 1949", to poetycko – dźwiękowa wyprawa pomiędzy wersy wybitnej polskiej poezji poetów-żołnierzy, których los rzucił w wir wojny, okupacji, Powstania Warszawskiego czy zmagań z komunistycznym zniewoleniem. Rockowe aranżacje zespołu CONTRA MUNDUM w zestawieniu z wierszami żołnierzy-poetów, ze szturmowo - bitewnymi tekstami powstałymi gdzieś na barykadach i w leśnych obozowiskach. Przemarsz od poezji legionowej aż do niepokornych, pełnych dumy pieśni podziemia antykomunistycznego.


HONOROWY PATRONAT:
Koncept albumu "W WIERSZU I BOJU. 1914-1949" oraz wybór tekstów:
Mecenas projektu:

 [kliknij, aby powiększyć]


Jako zapowiedź nowego albumu posłuchaj utworu do wiersza Edwarda Słońskiego - "Polska".
Edward Słoński na początku 1915 roku wstąpił do Legionów Polskich, brał udział w wojnie z bolszewikami. Do 1921 roku służył w Wojsku Polskim. Podczas I wojny światowej tworzył poezję patriotyczną związaną właśnie z Legionami.
Contra Mundum - "Polska"
sł. Edward Słoński
muz. Norbert "Smoła" Smoliński / Paweł Gawlik / Adam "Malczas" Malczewski


Pilotowy utwór z nowego albumu "W WIERSZU I BOJU. 1914 - 1949", pt. "Bij bolszewika".
Piosenka śpiewana przez partyzantów walczących na terenie Grodzieńszczyzny i Nowogródczyzny po 1944 roku , w czasach drugiej okupacji sowieckiej. Ostatni z nich ginęli jeszcze na początku lat 50-tych. Wytrwali do końca na straconych posterunkach, płacąc za wierność Polsce najwyższą cenę. Część ich pamięci.
Contra Mundum - "Bij bolszewika"
sł. autor nieznany
muz. Norbert "Smoła" Smoliński / Paweł Gawlik / Adam "Malczas" Malczewski


produkcja: Norbert "Smoła" Smoliński
realizacja dźwięku i miks: Paweł Gawlik
orkiestracje, programowanie: Paweł Gawlik
nagrań dokonano: 10.2015 – 01.2016 w SOUND FACTORY STUDIO
mastering: Grzegorz Piwkowski High-End Audio
projekt okładki: Wojciech Korkuć KOREKSTUDIO

Obejrzyj i posłuchaj w całości multimedialnego koncertu zespołu Contra Mundum, pt. "Cześć i Chwała Bohaterom. W wierszu i boju", który odbył się w związku z obchodami Narodowego Dnia Pamięci "Żołnierzy Wyklętych" w 2016 roku.


Kontakt z zespołem CONTRA MUNDUM:
Więcej na temat zespołu CONTRA MUNDUM czytaj:
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧

65. rocznica śmierci st. sierż. "Roja"

April 12, 2016, 10:44 pm
$
0
0
65. rocznica śmierci st. sierż. Mieczysława Dziemieszkiewicza "R o ja"

...Nie dajmy zginąć poległym.
Zbigniew Herbert

St. sierż. Mieczysław Dziemieszkiewicz "Rój"  na czele oddział u, 1948 r.

65 lat temu, 13 kwietnia 1951 r., zdradzony i okrążony, poległ w walce st. sierż. Mieczysław Dziemieszkiewicz "Rój", dowódca jednego z najdłużej walczących z komunistami na Mazowszu oddziałów Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Przebywał wówczas wraz z Bronisławem Gniazdowskim "Mazurem" w gospodarstwie Burkackich we wsi Szyszki (gm. Kozłowo, pow. pułtuski), gdzie został otoczony przez 270 żołnierzy z I Brygady KBW i nieustaloną liczbę funkcjonariuszy UBP i MO.

W 1951 roku resort bezpieczeństwa nie dawał ciągle za wygraną i działania operacyjne mające doprowadzić do likwidacji "Roja" i jego ludzi zataczały coraz szersze kręgi. Liczbę agentów i informatorów skierowanych przez UBP do rozpracowania pozostałości jego oddziału można obliczać na kilkaset osób. Większość z nich była zmuszana do współpracy groźbą i szantażem.
Zwerbowano tą drogą m.in. agentkę „Magdę”, córkę państwa Burkackich ze wsi Szyszki, u których "Rój" często bywał. „Magda” utrzymywała stały kontakt z „Rojem”, darzącym ją szczególnym zaufaniem i uczuciem – kilkakrotnie prosił ją o rękę. Funkcjonariusze UBP pisali w raporcie, że agentka „Magda”
[...] zdecydowała się oddać „Roja”, mając ku temu szerokie możliwości, ponieważ „Rój” darzy ją kompletnym zaufaniem, co świadczy o tym, że stawiał jej kilkakrotnie propozycję wyjścia za mąż i wstąpienia do bandy.
Jej rodzice zostali aresztowani przez UB i skazani na karę 6 i 8 lat więzienia. 13 kwietnia 1951 roku wróciła ona z Warszawy, być może była w UB. Według powszechnej opinii pracownicy UBP za wydanie „Roja” obiecali jej zwolnienie rodziców z więzienia, skazanych za współpracę z partyzantami. Wracając ze stacji kolejowej do domu wstąpiła do sąsiadów. Tutaj przyszedł także jej brat, powiedział, że „Rój” z „Mazurem” są u nich w domu i wyszedł. Po krótkim czasie także i ona wyszła. Nie wiadomo tylko czy widziała się z „Rojem” czy nie. Pewne jest, że poszła do nauczycielki i wzięła od niej rower. Pojechała do miejscowości Gzy, około 8 km od Szyszek i tam zameldowała o miejscu kwaterowania „Roja”.

Gospodarstwo Burkackich w kolonii Szyszki, ostatnie miejsce schronienia Mieczysława Dziemieszkiewicza "Roja" i Bronisława Gniazdowskiego "Mazura".

Szopa, w której znajdowała się kryjówka "Roja" i "Mazura".

W wyniku tego donosu 13 kwietnia 1951 r. „Rój”, który przebywał wówczas wraz z Bronisławem Gniazdowskim „Mazurem” w gospodarstwie Burkackich we wsi Szyszki (gm. Kozłowo, pow. pułtuski) został otoczony. W akcji brało udział 270 żołnierzy z I Brygady KBW i nieustalona liczba funkcjonariuszy UBP i MO. Gospodarstwo zostało otoczone potrójnym pierścieniem tyraliery. Akcję grupy operacyjnej wspierał samolot zrzucający flary oświetlające teren. Po kilku godzinach od rozpoczęcia akcji obaj wyszli z ukrycia i podjęli próbę przedarcia się przez kordon przeciwnika. Padli w krzyżowym ogniu broni maszynowej.
 
Z raportu dowództwa I Brygady KBW z likwidacji st. sierż. Mieczysława Dziemieszkiewicza „Roja” i st. strz. Bronisława Gniazdowskiego „Mazura” w dn. 13 kwietnia 1951 r., wnioskować można, że jeden z partyzantów, ciężko ranny, w momencie zbliżania się do niego grupy ope racyjnej popełnił samobójstwo.
[...] O godzinie 23.00 w zabudowaniu, w którym przebywała banda, zaobserwowano podejrzane ruchy, po czym zauważono szybko zbliżających się dwóch bandytów w kierunku prawego skrzydła północno-zachodniej części obstawy. Na odległość 40-50 m strz. Mrożek Zdzisław i strz. Lorec Bronisław, zauważywszy zbliżających się bandytów, z pm-ów otworzyli seryjny ogień, po strzałach tych usłyszano jęki bandytów. Ta część obstawy, która w tym czasie zauważyła bandę, otworzyła po nich ogień. Na rozkaz d[owód]cy baonu ogień przerwany, który trwał od trzech do czterech minut. W dalszym ciągu teren oświetlono rakietami w celu zorientowania się w sytuacji, w tym czasie zauważono w odległości około 45 metrów ustawiony na nóżkach rkm i skierowany lufą w kierunku obstawy oraz leżących obok niego dwóch bandytów.
Słysząc jęki, dowódca batalionu kpt. Goraj zdecydował: wysłać grupę w sile trzech ludzi + pies służbowy (ppor. Światłowski) w celu ujęcia jeszcze żywego bandyty. W czasie zbliżania się grupy do rannego usłyszano z ich strony pistoletowy strzał, dowódca baonu, licząc się ze stratami, na linię obstawy wycofał grupę w celu powtórnego użycia grupy i psa służbowego na dłuższej lince. Po wyruszeniu grupy oraz oświetleniu terenu rakietami zbliżająca się grupa zauważyła, że obaj bandyci są zabici (godz. 23.20). Nie ściągając przez całą noc obstawy, około godz. 6.00 dokładnie przeszukano melinę, gdzie wykryto bunkier, w którym to ukrywała się banda.
Działania zakończono o godz. 7.00 [...].
Źródło: CAW, 1580/75/1466, k. 39-42, oryginał, mps.

Bronisław Gniazdowski "Mazur" i Mieczysław Dziemieszkiewicz "Rój", polegli 13 IV 1951 r. w kolonii Szyszki - zdjęcie wykonane przez UB.

Zdjęcie pośmiertne Mieczysława Dziemieszkiewicza "Roja".

Zdjęcie pośmiertne Bronisława Gniazdowskiego "Mazura".

Upozowane przez funkcjonariuszy UBP zdjęcie Mieczysława Dziemieszkiewicza "Roja" z elementami umundurowania, którego nigdy nie używał (beret z milicyjnym orzełkiem i trupią główką, trupia główka na kołnierzu bluzy).

St. sierż. Mieczysław Dziemieszkiewicz "Rój" należał do najwybitniejszych, najbardziej energicznych i zdeterminowanych dowódców polowych XVI Okręgu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Cieszył się poparciem ludności, dzięki któremu mógł tak długo działać i utrudniać komunistom utrwalanie swej władzy. Poległ w walce o wolną i niepodległą Polskę.
GLORIA VICTIS !!!

Obejrzyj film Jerzego Zalewskiego:
Elegia na śmierć "Roja"


Więcej na temat st. sierż. "Roja" czytaj:


Strona główna>
Prawa autorskie>
↧

WARTO PRZECZYTAĆ... (94)

April 15, 2016, 4:17 am
$
0
0

"Zeszyty Historyczne WiN-u" nr 42 , rok XXIV, grudzień 2015 r.

Dostępny jest już nowy numer „Zeszytów Historycznych WiN-u” (nr 42, rok XXIV, ss. 330) . W numerze m.in.:
  • obszerny artykuł Dawida Golika i Marcina Kasprzyckiego o ostatniej działającej w Małopolsce „grupie przetrwania”, którą komuniści zlikwidowali dopiero w 1955 r. ( Ostatni „leśni” Małopolski. Grupy zbrojne Stanisława Perełki „Dębińskiego”),
  • wnikliwe studium Macieja Korkucia poświęcone głośnemu zabójstwu przez partyzantów z oddziału „Ognia” Żydów pod Krościenkiem w maju 1946 r. ( Zbrodnia pod Krościenkiem 2/3 maja 1946 roku),
  • oraz odpowiedź Alicji Paczoskiej-Hauke na krytyczną recenzję Jej książki ( Pisać krytycznie, ale nie żółcią. Odpowiedź na recenzję Marka Szymaniaka).
Najnowszy numer ZH WiN-u dostępny jest w cenie 30,00 zł; zamówienia można składać za pośrednictwem e-maila:

"Zeszyty Historyczne WiN-u" są czasopismem poświęconym dziejom walki Polaków o niepodległość w latach 1939-1989. Szczególne miejsce zajmuje na ich łamach zagadnienie oporu zbrojnego z lat 1944/45-1956. Tematyce zmagań z totalitaryzmem towarzyszy opis metod zwalczania polskich dążeń niepodległościowych przez nazistowski i komunistyczny aparat terroru.

"Zeszyty Historyczne WiN-u" powstały w 1992 r., ich pierwszym redaktorem naczelnym był wybitny badacz wojennej konspiracji i dokumentalista Andrzej Zagórski. W 1994 r. funkcję redaktora naczelnego przejął Janusz Kurtyka, sprawując ją do tragicznej śmierci w katastrofie smoleńskiej w 2010 r.

18 grudnia 2015 r. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego wydał komunikat w sprawie wykazu czasopism naukowych. Z przyjemnością informujemy, że „Zeszyty Historyczne WiN-u” znalazły się w części B listy czasopism punktowanych MNiSW uzyskując 2 punkty.

Strona główna>
Prawa autorskie>

 

↧
↧

Z Zeszytów Historycznych WiN-u... (12)

April 19, 2016, 3:18 am
$
0
0

Wraz z ukazaniem się kolejnego numeru periodyku "Zeszyty Historyczne WiN-u" nr 42, rok XXIV, grudzień 2015 , zapraszam do lektury fragmentów jednego z opublikowanych tam artykułów, którego autorami są Dawid Golik i Marcin Kasprzycki, pt. Ostatni "leśni" Małopolski. Grupy zbrojne Stanisława Perełki "Dębińskiego".
Zeszyty Historyczne WiN-u, nr 42 (2015)

Dawid Golik, Marcin Kasprzycki
Ostatni "leśni" Małopolski. Grupy zbrojne Stanisława Perełki "Dębińskiego"

Historia powojennego podziemia niepodległościowego na Podhalu i Sądecczyźnie doczekała się w ostatnich dwudziestu latach szeregu opracowań, w tym wielu wartościowych książek i artykułów naukowych 1 . Wydaje się, że ich powstanie i towarzyszące temu publiczne dyskusje znacząco wpłynęły na dzisiejszy sposób postrzegania zbrojnego podziemia w tej części Małopolski. Pozwoliły też przenieść dyskurs o „żołnierzach wyklętych” ze sfery „legend i pogłosek”, które niejednokrotnie źródła swe miały w komunistycznej propagandzie, do sfery naukowej – rzetelnych badań historycznych oraz socjologicznych.

Stanisław Perełka "Dębiński" na motocyklu (ze zbiorów IPN).

Wypracowana w toku tych badań metodologia, a także dogłębna analiza dostępnych już szeroko archiwaliów, które konfrontować można z relacjami świadków wydarzeń, pozwala w chwili obecnej na zajęcie się najtrudniejszymi przypadkami powojennej działalności zbrojnej w Małopolsce. Przypadkami, które w obiegowej opinii miały charakter czynów pospolitych i działań bandyckich, nie mających nic wspólnego z aktywnością polityczną i niepodległościową. Owiane „czarną legendą”, omijane przez regionalistów i historyków jako „trudne” lub „kontrowersyjne”, zasługują na szczególną uwagę i dogłębną analizę. A następnie na trzeźwy osąd – ile w legendzie było czerni, ile bieli, a ile codziennej, wojennej szarości. [...]

Szczawnicka "grupa przetrwania"

 Od samego początku istnienia charakter grupie nadawały przede wszystkim okoliczności, w jakich znaleźli się na początku lat pięćdziesiątych jej członkowie. Każdy z nich wywodził się z okupacyjnego podziemia niepodległościowego (AK, BCh) i miał kontakt z konspiracją także w latach powojennych. I choć oficjalne przyczyny ścigania ich przez komunistów nie wiązały się, poza przypadkiem Perełki, bezpośrednio z walką o niepodległość Polski (na Walkoszu ciążył zarzut nielegalnego posiadania broni, na Sajdaku współpraca z Niemcami, a na Oleksym udział w rekwizycjach dokonywanych pod pretekstem działalności niepodległościowej przez „Łazika”), to każdy z nich czuł się szykanowany przez „ludową” Polskę i obawiał się politycznego wymiaru przyszłej sprawy sądowej. Paradoksalnie ciągłość działalności niepodległościowej zachował jedynie, okryty w późniejszych latach szczególnie złą sławą, Stanisław Perełka. Mimo że najmłodszy, był bez wątpienia najaktywniejszym z całej czwórki i od wielu lat zaciekle poszukiwała go nowosądecka bezpieka. Do chwili jego przystąpienia do grupy działalność Walkosza i Sajdaka ograniczała się do ukrywania się przed komunistami, kłusownictwa i wykonywania dorywczych prac zarobkowych u znajomych gospodarzy i leśników, dzięki którym zdobywano pieniądze na żywność. I choć, zwłaszcza Walkoszowi, trudno zarzucić brak niepodległościowych poglądów – wiadomo z relacji, że miał jednoznacznie negatywny stosunek do komunizmu i represji ze strony Sowietów doświadczył już w czasie wojny – to dwójka ta nie wykazywała do 1953 r. żadnej działalności politycznej 2.

Dopiero przybycie w góry Perełki i jego osobista perswazja skłoniły Walkosza i Sajdaka do rozpoczęcia działalności zbrojnej, która przejawiała się przede wszystkim w wykonywaniu akcji rekwizycyjnych w instytucjach państwowych oraz u zwolenników władzy komunistycznej. Były to akcje o tyle ważne dla ukrywających się, że zabierane produkty oraz pieniądze niezbędne były do przeżycia całej czwórki. Z koniecznością takiej formy działalności zgodził się także Oleksy, który przystąpił do grupy najpóźniej. Niewątpliwie czwórka ukrywających się nie tworzyła ani oddziału partyzanckiego, ani organizacji podziemnej – była natomiast tzw. grupą przetrwania, której głównym celem było uniknięcie aresztowania aż do momentu spodziewanej zmiany sytuacji politycznej w kraju 3.

Józef Oleksy "Julek" po aresztowaniu przez UB (ze zbiorów IPN).

Oblicze ideowe członków grupy ciekawie ukazują wydobyte podczas późniejszego śledztwa zeznania. Walenty Sajdak opisywał:
Ukrywając się wspólnie z Walkoszem prowadziliśmy pomiędzy sobą rozmowę niejednokrotnie na tematy polityczne. W toku rozmowy Walkosz opowiadał mnie, że wybuchnie wojna, a wtedy dopiero "będzie dobrze". W 1953 r. po skontaktowaniu się z Perełką Stanisławem i Oleksym Józefem w dalszym ciągu łudziliśmy się nadzieją, że wybuchnie wojna "i przyjdą amerykanie" 4.
Zaostrzenie się konfliktu zimnowojennego między ZSRS a Stanami Zjednoczonymi, konfrontacja obydwu bloków militarnych w Korei na początku lat pięćdziesiątych oraz powszechne w tym czasie oczekiwania na wybuch nowego światowego konfliktu, niosły nadzieję na zmianę sytuacji politycznej w Polsce. Pytany przez przesłuchujących go funkcjonariuszy UB Józef Oleksy tak przedstawiał przekonania polityczne członków grupy:
Perełka Stanisław […] czekał na zmianę ustroju Polski Ludowej, jak opowiadał dąży do objęcia władzy, gdy się zmieni to pójdzie do policji, również i inni czekali na zmianę ustroju a tymczasem by przeżyć dokonywaliśmy napadów rabunkowych 5.
Początkowo grupa nie miała faktycznego przywódcy, chociaż naturalnymi liderami i postaciami pierwszoplanowymi byli od początku Stanisław Perełka i Józef Walkosz. Pierwszy z nich dążył do wykonywania akcji rekwizycyjnych i kontynuacji działań, jakie zapoczątkował w ramach Polskiej Armii Odwet. Nie wahał się też w razie potrzeby korzystać z broni palnej czy używać przemocy. Gubiła go jednak brawura i pewność siebie oraz porywczy charakter, na który zwracali uwagę już jego okupacyjni koledzy z BCh. Z kolei Walkosz był człowiekiem spokojnym i rozważnym, przez co cieszył się dużym szacunkiem pozostałej dwójki. Był też doskonałym myśliwym i znawcą partyzanckich ścieżek w Beskidzie Sądeckim, dzięki czemu mógł przez tak długi czas ukrywać się przed komunistami. Starał się przy tym ograniczać działalność rekwizycyjną do niezbędnego minimum, zdając sobie zapewne sprawę z tego, że przykuwa ona uwagę bezpieki i może prowadzić do rozbicia grupy. Najprawdopodobniej na tym tle mogło dochodzić do tarć między Walkoszem a Perełką, które jednak nie przerodziły się nigdy w otwarty konflikt6 . Z czasem dał o sobie znać dominujący charakter Perełki, który zwłaszcza podczas wykonywania akcji przejmował dowodzenie nad pozostałą trójką. Kiedy jednak nie było go nad Szczawnicą, a z reguły nie pozostawał na długo w obozowisku krążąc po terenie, o działaniach grupy decydował Walkosz.

Artykuł w "Trybunie Ludu" z dnia 14 maja 1956 roku poświęcony procesowi członków grupy Stanisława Perełki (ze zbiorów IPN) [kliknij, aby powiększyć].

Ostatecznie decydując się wiosną 1953 r. na rozpoczęcie akcji zbrojnych, zgodzono się, że należy jak najdłużej chronić rodziny i współpracowników grupy, dlatego też podczas rekwizycji wszyscy czterej mieli posługiwać się pseudonimami. Walenty Sajdak miał być „Wawrzkiem”, Perełka „Frydkiem”, Walkosz „Felkiem”, a Oleksy „Józkiem” lub „Julkiem” 7. Nie wiadomo, jak często używano tych przezwisk. Faktem jest jednak, że aż do 1955 r. bezpieka nie była w stanie ustalić personaliów innych członków grupy niż Stanisław Perełka. Warto też dodać, że każdy z członków grupy dysponował bronią – w większości pochodzącą jeszcze z lat okupacji. Łącznie w leśnym schronie znajdowało się kilkanaście sztuk różnego rodzaju broni – pistoletów, pistoletów maszynowych, karabinów i dubeltówek. [...]
Strona główna>
Prawa autorskie>
1. Zob. np.: Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu: Polska – Małopolska – Podhale 1945–1956, red. R. Kowalski, Nowy Targ 2008 oraz Masz synów w lasach, Polsko... Podziemie niepodległościowe i opór społeczny na Sądecczyźnie w latach 1945–1956, red. D. Golik, Nowy Sącz 2013; Zob. także: B. Dereń, Józef Kuraś „Ogień”. Partyzant Podhala, Kraków 1995 (i kolejne wydania); M. Korkuć, Zostańcie wierni tylko Polsce… Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944–1947), Kraków 2002; Idem, Józef Kuraś „Ogień”. Podhalańska wojna 1939–1945, Kraków 2011; D. Golik, Obszar opanowany przez „leśnych”. Działania partyzanckie oraz represje aparatu bezpieczeństwa na terenie Ochotnicy w latach 1945–1956, Kraków 2010; Idem, Z wiarą w zwycięstwo… Oddział partyzancki „Wiarusy” 1947–1949, Kraków 2010; D. Golik, F. Musiał, Osądź mnie Boże… Ks. Władysław Gurgacz – kapelan Polski Podziemnej, Kraków 2009; Idem, Władysław Gurgacz – jezuita wyklęty, Kraków 2014.
2. Relacja Józefa Steca, 16 XII 2015 r. (w zbiorach autorów).
3. Podobne grupy przetrwania złożone z dawnych żołnierzy podziemia niepodległościowego funkcjonowały w l. 50. w całej Polsce. Były ono stopniowo rozbijane i likwidowane przez bezpiekę, lecz mimo to pojedynczy ich członkowie ukrywali się nawet do początku lat 60. Najbardziej znanymi „ostatnimi leśnymi” byli Józef Franczak „Lalek” (zabity w walce w 1963 r.), Andrzej Kiszka „Dąb” (aresztowany w 1961 r.), Stanisław Marchewka „Ryba” (zabity w walce w 1957 r.), Jan Tabortowski „Bruzda” (zabity w walce w 1954 r.), Kazimierz Kamieński „Huzar” (aresztowany w 1952 r.) czy Mieczysław Dziemieszkiewicz „Rój” (zabity w walce w 1951 r.). Z kolei w Małopolsce do tej grupy zalicza się Jana Sałapatka „Orła” (zabitego w styczniu 1955 r. w zasadzce UB), Kazimierza Augustyna „Miecza” i Stanisława Widła „Lisa” (zabitych w 1953 r.), Józefa Lacha „Kołka” (aresztowanego w 1953 r.), Jana Peciaka „Graba” (aresztowanego w 1952 r.) czy Franciszka Solarza „Puszczyka” (aresztowanego w 1952 r.). Więcej zob. m.in. Ostatni komendanci, ostatni żołnierze 1951–1963, red. G. Kuczyński [i in.], Warszawa 2013; Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie w latach 1946–1955, [katalog wystawy autorstwa J. Dutki i M. Zakrzewskiego, konsultacja F. Musiał], Kraków 2008; Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, red. R. Wnuk, S. Poleszak, A. Jaczyńska, M. Śladecka, Warszawa–Lublin 2007.
4. ANKr, IVaK 38/56, t. 1, Protokół przesłuchania podejrzanego Walentego Sajdaka, Kraków, 1 II 1956 r., b.p.
5. Ibidem, t. 2, Protokół przesłuchania podejrzanego Józefa Oleksego, Kraków, 1 XII 1955 r., b.p.
6. Relacja Józefa Steca, 16 XII 2015 r. (w zbiorach autorów).
7. ANKr, IVaK 38/56, t. 1, Protokół przesłuchania podejrzanego Walentego Sajdaka, Kraków, 25 XI 1955 r., b.p.
↧

Uroczystości pogrzebowe mjr. "Łupaszki"

April 21, 2016, 1:27 am
$
0
0
Uroczystości pogrzebowe mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki" - Warszawa, 24 kwietnia 2016 r.
[kliknij, aby powiększyć]
Po 65 latach, wyklęty z nakazu sowieckich okupantów, zamordowany przez zdrajców narodu, major Zygmunt Szendzielarz"Łupaszka", spocznie w poświęconej ziemi na wojskowym cmentarzu powązkowskim w Warszawie.
Bohater niezłomny w walce z komunistycznym złem, broniący honoru i wolności Rzeczpospolitej zostanie odprowadzony na wieczny spoczynek.
Jego szczątki, zgodnie z wojskowym ceremoniałem, w uroczystym kondukcie, w obecności najwyższych władz Rzeczpospolitej, zostaną przewiezione na lawecie ulicami Warszawy.
Niech ta ostatnia droga będzie wspólnym hołdem Polaków złożonym ich bohaterskiemu obrońcy.
Bądźmy tam, wtedy, razem.
Halina Morawska
siostrzenica
mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki"
W sobotę 23 kwietnia 2016 roku, w kościele św. Krzyża w Warszawie nastąpi wystawienie doczesnych szczątków mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki". Od godziny 10:30 do 19:00 będzie można pożegnać bohaterskiego Żołnierza Wyklętego; wystawiona zostanie również księga kondolencyjna.
Program uroczystości pogrzebowych
mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki"
w Warszawie 24 kwietnia 2016 r.
o godzinie 15:00 w kościele
pw. św. Karola Boromeusza w Warszawie


Strona główna>
↧
Search

"Z Bogiem, Panowie" - w hołdzie majorowi "Łupaszce"

April 23, 2016, 1:22 pm
$
0
0
Z Bogiem, Panowie - w hołdzie majorowi "Łupaszce" - Fundacja LAMPA, 2016

  • Produkcja: FUNDACJA LAMPA
  • Autor tekstu: Dominika Łempicka
  • Wokal (gościnnie): Norbert „Smoła” Smoliński (CONTRA MUNDUM)
  • Kompozycja i aranżacja: Dariusz Leonowicz
  • Gitara: Bogusław Balcerak
  • Gitara basowa: Paweł Gawlik
  • Logotyp Fundacji Lampa: Wacław Klemp
  • Animacja i montaż: Michał Archan
  • Pomoc w realizacji: Roksana Tołwińska
  • Fragmenty archiwalne z procesu majora „Łupaszki”: Polskie Radio
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧

Zagłada patrolu "Lamparta"

May 10, 2016, 11:24 pm
$
0
0
64. rocznica zagłady patrolu st. sierż. Adama Ratyńca "Lamparta"

...Nie dajmy zginąć poległym.
Zbigniew Herbert

Żołnierze 6. Brygady Wileńskiej AK. Spośród uwiecznionych na fotografii nie przeżyje nikt. Stoją od lewej: Kazimierz Jakubiak "Tygrys" († 10 V 1952), Eugeniusz Tymiński "Ryś" († 30 V 1951), Wacław Zalewski "Zbyszek" († 11 X 1953), Józef Mościcki "Pantera" († 22 IX 1953), siedzą od lewej: Kazimierz Parzonko "Zygmunt" († 22 IX 1953), Adam Ratyniec "Lampart" († 11 V 1952). Podlasie, 1950 r.

11 maja 1952 r. potężna obława UB-KBW w sile kilku batalionów okrążyła patrol st. sierż. Adama Ratyńca "Lamparta", podlegający ostatniemu dowódcy 6. Brygady Wileńskiej AK kpt. Kazimierzowi Kamieńskiemu "Huzarowi", stacjonujący w lesie w rejonie kolonii Sokóle. Po siedmiogodzinnej walce prawie cały patrol został rozbity. W ogniu komunistycznej obławy polegli:
  • St.sierż. Adam Ratyniec "Lampart"
  • Por. Konstanty Maksymow "Ryszard"
  • Andrzej Jakubiak "Ryś"
  • Wiesław Filczuk "Romek"
GLORIA VICTIS !!!
Ostatnia walka "Lamparta"

"[...] Na wezwania do poddania odpowiadali jeszcze silniejszym ogniem, a „Lampart” krzyknął: »Bracia Polacy – do kogo strzelacie!«. […] Walka trwa – przywódca patrolu Adam Ratyniec ps. „Lampart” oraz Konstanty Maksymow ps. „Ryszard” przedostali się przez pierwsze okrążenie i podczas gdy zbliżali się do drugiej linii okrążenia, „Ryszard” został zauważony, a następnie ranny. Po chwili [gdy] próbował przedostać się przez obstawę na innym odcinku, obaj z „Lampartem” zostali zlikwidowani” . Tak, w świetle raportu UB, wyglądały ostatnie chwile st. sierż. Adama Ratyńca „Lamparta”, dowódcy patrolu w 6. Brygadzie Wileńskiej AK, którego 7-letnie zmagania z komunistami  znalazły swój bohaterski acz tragiczny finał w podlaskich lasach 11 maja 1952 roku.

St. sierż. Adam Ratyniec "Lampart" (1926-1952)

Adam Ratyniec urodził się w 1926 roku we wsi Walim (gm. Hołowczyce, pow. Biała Podlaska). Pochodził z rodziny chłopskiej, miał trzy starsze siostry przyrodnie. Według niektórych źródeł działalność konspiracyjną miał rozpocząć w BCh i dopiero po scaleniu stał się żołnierzem Obwodu AK Biała Podlaska. Początkowo był członkiem „siatki terenowej”, zaś pod koniec wojny służył w słynnym lotnym oddziale partyzanckim 34 pp AK por. Stefana Wyrzykowskiego „Zenona”, działającym w kilku gminach leżących w trójkącie Drohiczyn, Łosice, Janów Podlaski. Oddział „Zenona” wsławił się uratowaniem 21 czerwca 1944 roku siedmiu amerykańskich lotników z zestrzelonego nad terenem ich działań bombowca B-17 „Latająca Forteca”.

Po rozbrojeniu polskich oddziałów partyzanckich przez wkraczających Sowietów, Adam Ratyniec początkowo ukrywał się, jednak niedługo później dołączył do grupy złożonej z żołnierzy wywodzących się z oddziału por. „Zenona”, z którymi podjął działania samoobronne, zwalczając UB oraz NKWD i ich agentów. 29 czerwca 1945 roku podczas akcji na posterunek sowiecki w majątku Hruszniew partyzanci napotkali na silny opór i w zmasowanym ogniu broni maszynowej musieli się wycofać. Śmierć poniósł 1 Sowiet, a ze strony partyzantów poważnie ranny został Adam Ratyniec, który padł z przestrzeloną piersią i ręką. Koledzy wynieśli go z zagrożonego terenu i oddali pod opiekę sanitariuszek w Szpakach-Kolonii, gdzie w wyniku donosu został aresztowany i umieszczony w siedleckim szpitalu. Pomimo straży wystawionej przez UB, zdołał jednak uciec dzięki pomocy jednej z pielęgniarek.

Po wyleczeniu „Lampart” walczył w oddziale Roberta Domańskiego „Jaracha”, następnie w 1946 roku znalazł się pod komendą Konstantego Sacharczuka „Jacka”.  Uczestniczył w wielu akcjach bojowych z zakresu samoobrony. Po sfałszowanych wyborach i tzw. „amnestii” ogłoszonej przez komunistów w lutym 1947 roku, nie chciał zdać się na łaskę UB i wstąpił do oddziałów partyzanckich 6. Brygady Wileńskiej AK dowodzonych przez kpt. WładysławaŁukasiuka „Młota”. Od 8 maja 1947 r. służył w 2 szwadronie, dowodzonym przez porucznika Waleriana Nowackiego „Bartosza”, a okresowo także w grupie Antoniego Borowika „Lecha”. Po tragicznej śmierci kpt. „Młota” 27 czerwca 1949 roku, dowództwo po nim przejął kpt. Kazimierz Kamieński „Huzar”. Adam Ratyniec był zdecydowany walczyć z „czerwoną zarazą” do samego końca, co jednoznacznie wyraził w rozmowie z siostrą Marianną Romaniuk mówiąc, że „żywcem to nie dam się wziąć, bo sobie wcześniej kulę w łeb wsadzę, chyba że mnie śpiącego napotkają”.

Żołnierze 6. Brygady Wileńskiej AK. Pierwszy z lewej st. sierż. Adam Ratyniec "Lampart" . Trzeci z lewej ppor. Henryk Wieliczko "Lufa".  Podlasie, listopad 1947 r.

Wszedł w skład grupy partyzanckiej podległej „Huzarowi”, a dowodzonej bezpośrednio przez por. Józefa Małczuka „Brzaska” - ostatniego komendanta niepodległościowej konspiracji w powiecie Sokołów Podlaski. Po śmierci „Brzaska” w walce z UB i KBW w dniu 7 kwietnia 1950 roku, kpt. „Huzar” powierzył „Lampartowi” komendę nad grupą operującą głównie w powiatach siedleckim i sokołowskim. Okresowo pojawiali się także w pow. Bielsk Podlaski, gdzie m.in. w styczniu 1951 roku, dowodzeni osobiście przez „Huzara”, zwycięsko odparli atak komunistycznej obławy pod wsią Twarogi Lackie. „Lampart” wraz ze swym patrolem, pomimo ciągłych obław oraz działań całej sieci agentów i donosicieli, utrzymał się w polu do wiosny 1952 roku.

Szwadron żandarmerii 6. Brygady Wileńskiej. Pierwszy z prawej st. sierż. Adam Ratyniec "Lampart". Drugi z lewej ppor. Henryk Wieliczko "Lufa". Podlasie, listopad 1947 r.

W końcu kwietnia 1952 roku „Lampart” ze swoimi ludźmi przeszedł spod Ruskowa i Łosic za Bug, gdzie założył bazę w lasach mielnickich koło wioski Sokóle. Stąd wysłał 3-osobowy patrol pod dowództwem Kazimierza Jakubiaka „Tygrysa”, z zadaniem zlikwidowania dwóch konfidentów UB. Niestety, w wyniku donosu, zostali oni 10 maja 1952 roku zlokalizowani i otoczeni przez grupę operacyjną UB-KBW w gospodarstwie Bronisława Szeniawskiego pod Chłopkowem koło Łosic. Partyzanci zauważyli ruch wojska i natychmiast podjęli próbę przebicia się przez pierścień okrążenia, w czasie którego ciężko ranny „Tygrys” popełnił samobójstwo, zaś Henryk Ostapski „Panek” i Władysław Kapłon „Krakowiak” zostali ujęci. W trakcie natychmiastowego bestialskiego śledztwa ubowcy wydarli od nich zeznania o miejscu pobytu „Lamparta”. Wynikało z nich, że 6-osobowy patrol kwateruje w lesie w rejonie kolonii Sokóle (gm. Nurzec-Stacja, pow. Siemiatycze).

Żołnierze 6. Brygady Wileńskiej AK. Stoją od lewej: Eugeniusz Tymiński "Ryś" († 30 V 1951), Kazimierz Parzonko "Zygmunt" († 22 IX 1953), Adam Ratyniec "Lampart" († 11 V 1952). Podlasie, 1950 r.

Jeszcze tego samego dnia zarządzono koncentrację sił w Siemiatyczach. 11 maja 1952 roku o godz. 4.00 dwa bataliony KBW ruszyły do akcji i linią długości 14 km okrążyły las od strony północnej, wschodniej i południowej, a od strony zachodniej wystawiono na wzgórzach kilka punktów obserwacyjno-podsłuchowych. O 7.30 w okrążony rejon biwakowania „Lamparta” weszła grupa szturmowa i posuwając się tyralierą, rozpoczęła przeczesywanie lasu. Zostali jednak w porę zauważeni przez partyzantów, co pozwoliło im niepostrzeżenie przejść na tyły przeciwnika, po czym zaatakowali „szturmowców” KBW z broni maszynowej. Wywiązała się zaciekła walka, w wyniku której „Lampart” został ranny w rękę. Henryk Olesiuk „Sokół”, pod osłoną nieustannie prowadzonego ognia z RKM-u, przedarł się pomiędzy dwoma stanowiskami żołnierzy obławy i wyszedł w głąb lasu, poza linię okrążenia, po czym zajął stanowisko 15-20 m za kordonem, ponownie prowadząc od tyłu ostrzał żołnierzy KBW. W powstałym zamieszaniu, pozostali w okrążeniu partyzanci usiłowali uderzyć od wewnątrz na okrążenie z zamiarem jego przerwania, jednak manewr ten nie przyniósł oczekiwanych rezultatów i w tej sytuacji „Sokół” postanowił ratować się ucieczką. Tymczasem grupie szturmowej udało się okrążyć ich drugim kordonem, jednak broniący podjęli kolejną próbę wyrwania się z kotła. St. strz. Andrzej Jakubiak „Ryś” zaatakował pierścień okrążenia w kierunku zachodnim, został jednak ranny i uszkodzono mu RKM, który porzucił i przy próbie wycofania się poległ. Siły partyzantów topniały. Ranny w biodro i wykrwawiony kpr. Witold Białowąs „Litwin”, nie mając sił by się dobić, dostał się do niewoli. Zaraz potem zginał st. strz. Wiesław Filczuk „Amerykanin”, natomiast dwóm ostatnim - „Lampartowi” i Konstantemu Maksymowowi „Ryszardowi” - udało się przebić przez wewnętrzny pierścień grupy szturmowej i zbliżyć do zewnętrznej linii okrążenia. Przy próbie jej pokonania „Ryszard” został lekko ranny, więc obaj zawrócili, by próbować przebicia w innym miejscu. Jednak i ta ostatnia próba nie powiodła się. Najpierw zginął w walce „Ryszard”, a po nim, broniąc się do końca, poległ „Lampart”. Ta nierówna, trwająca około siedmiu godzin walka zakończyła się ok. 16.30. Ciała Adama Ratyńca i jego żołnierzy zabrało UB, grzebiąc w do dziś nieznanym miejscu.

Plan operacji UB-KBW przeprowadzonej przeciwko patrolowi 6. Brygady Wileńskiej AK st. sierż. Adama Ratyńca "Lamparta" (Sztab operacji "Narew" dn. 15.05.1952 r. Wysokie Mazowieckie).

Likwidacja ostatniego już pododdziału bojowego podległego kpt. „Huzarowi”, oznaczała niestety początek kolejnej fali represji wobec opornej podlaskiej wsi. W ciągu najbliższych dni grupy operacyjne, dysponujące zeznaniami dwóch całkowicie załamanych śledztwem żołnierzy „Tygrysa”, aresztowały około 150 członków siatki terenowej „Lamparta” i „Ryszarda”, która tym samym została całkowicie rozbita i nigdy już „Huzarowi” nie udało się jej odtworzyć. Sam kpt. Kazimierz Kamieński „Huzar” walczył jeszcze z resztką podległych sobie żołnierzy do jesieni 1952 roku. W wyniku prowokacji przygotowanej przez MBP - związanej ze sprawą tzw. V Komendy WiN - został zwabiony podstępnie do Warszawy i tam 27 października 1952 roku aresztowany. W końcu marca 1953 roku, w dwóch pokazowych procesach wŁapach i Ciechanowcu, kpt. Kazimierz Kamieński „Huzar” i jego pięciu żołnierzy skazano na karę śmierci. W dniach 22 września i 11 października 1953 roku w białostockim więzieniu, oprócz kpt. „Huzara”, zamordowano również: Mieczysława Grodzkiego „Żubryda”, Wacława Zalewskiego „Zbyszka”, Kazimierza Parzonko „Zygmunta”, Kazimierza Radziszewskiego „Marynarza” i Józefa Mościckiego „Panterę”. Miejsce ich pochówku do dzisiaj pozostaje nieznane.

Pomnik poświęcony poległym partyzantom z patrolu „Lamparta”, odsłonięty 23 VII 2006 r. dzięki staraniom Fundacji „Pamiętamy” w Mielniku nad Bugiem (fot. autor).


23 lipca 2006 roku Fundacja „Pamiętamy” odsłoniła w Mielniku nad Bugiem pomnik poświęcony poległym z patrolu „Lamparta”. 11 listopada 2007 roku Prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie kpt. „Huzara” Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, zaś tydzień później, również z inicjatywy Fundacji „Pamiętamy”, w centrum miasta Wysokie Mazowieckie odsłonięto pomnik upamiętniający „Huzara” i jego żołnierzy z oddziałów partyzanckich Obwodu AK-AKO-WiN Wysokie Mazowieckie oraz 6. Brygady Wileńskiej AK poległych w latach 1944-1953.
Pomnik Fundacji "Pamiętamy" w Wysokiem Mazowieckiem upamiętniający kpt. Kazimierza Kamieńskiego "Huzara" i jego żołnierzy.

Grzegorz Makus
historyk, twórca strony
"Żołnierze Wyklęci – Zapomniani Bohaterowie"
Zainteresowanych historią walki kpt. Kazimierza Kamieńskiego "Huzara" i jego żołnierzy, m.in. st. sierż. Adama Ratyńca "Lamparta",  zapraszam do pobrania i lektury publikacji  wydanej przez Fundację "Pamiętamy" - Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski, KAZIMIERZ KAMIEŃSKI „HUZAR” - ostatni podlaski komendant 6 Brygady Wileńskiej AK i jego żołnierze 1939-1952 [kliknij w okładkę] >


Czytaj również:
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧
↧

67. rocznica śmierci ppor. "Olecha"

May 11, 2016, 10:59 pm
$
0
0
67. rocznica śmierci ppor. Anatola Radziwonika "Olecha"

...Nie dajmy zginąć poległym.
Zbigniew Herbert

Ppor. Anatol Radziwonik „Olech”, „Mruk”, „Ojciec”, „Stary”, oficer VII batalionu 77 pp AK, komendant połączonych poakowskich obwodów Szczuczyn i Lida.

67 lat temu, 12 maja 1949 r., nieopodal wsi Raczkowszczyzna na Nowogródczyźnie, przebijając się przez obławę grupy operacyjnej NKWD, poległ ppor. Anatol Radziwonik ps. "Olech" . Jego oddział był największym, najsilniejszym i jednym z najdłużej walczących antysowieckich oddziałów partyzanckich na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. Na odwrocie jednego z nielicznych ocalałych zdjęć żołnierzy „Olecha” widnieje odręczny napis: „Nic dla siebie, wszystko dla Ojczyzny”... motto, które wpajał swym nieugiętym „Kresowym Straceńcom” i któremu sam pozostał wierny do końca swoich dni.

Anatol Radziwonik ps. "Olech", ur. 20 lutego 1916 r. w Briańsku na terenie Rosji, zm. 12 maja 1949 r. na Nowogródczyźnie, podporucznik WP, od 1943 w AK, jeden z dowódców oddziałów podziemia antykomunistycznego i niepodległościowego, ostatni dowódca zorganizowanych struktur polskiego podziemia niepodległościowego na ziemi nowogródzkiej.

Urodził się w Briańsku, na terenie Rosji, gdzie od 1915 r. roku mieszkali jego rodzice Konstanty Radziwonik i Nadzieja z domu Makowiecka ewakuowani tam przez władze carskie. Ojciec był polskim kolejarzem w Wołkowysku, matka pochodziła z prawosławnej rodziny. Po wojnie polsko-sowieckiej rodzina powróciła do Wołkowyska. Anatol uczył się w Państwowym Męskim Seminarium Nauczycielskim w Słonimiu. Po jego ukończeniu pracował w szkole wiejskiej w Iszczołnianach koło Szczuczyna na Nowogródczyźnie. Uczestniczył w organizowaniu lokalnych struktur harcerskich.

Latem 1938 r. został powołany do Wojska Polskiego. Ukończywszy szkołę podchorążych piechoty w Jarosławiu, po zwolnieniu z wojska powrócił do Iszczołnian. Tam zastała go wojna. Nie wiadomo czy uczestniczył w wojnie obronnej 1939 r., wiadomo, że zataił ten fakt w zachowanej w archiwum w Grodnie ankiecie osobowej dla lokalnych władz z okresu pierwszej okupacji sowieckiej. Nie wiadomo też, kiedy przystąpił do polskiej konspiracji niepodległościowej. Wiadomo, że w 1943 r. dowodził jedną z placówek konspiracyjnych Obwodu AK Szczuczyn kryptonim "Łąka" w nowogródzkim Okręgu AK. Podczas służby w AK został awansowany do stopnia oficerskiego (podporucznika). Następnie przeszedł do partyzantki. Od zimy 1944 dowodził 3. plutonem w 2. kompanii VII batalionu 77. pp AK, dowodzonego kolejno przez ppor. Bojomira Tworzyańskiego „Ostoję” i legendarnego por. cc Jana Piwnika „Ponurego”.

15 kwietnia 1944 r. patrol wydzielony z jego plutonu rozbroił posterunek żandarmerii niemieckiej i policji białoruskiej w Możejkowie Małym. W tym samym miesiącu jego oddział rozbił niemiecką załogę w majątku Możejków Wielki. W maju pluton „Olecha” dwukrotnie rozbił oddziały niemieckie w zasadzkach koło wsi Kowczyki i Możejków Wielki. 16 lipca uczestniczył w zwycięskiej operacji likwidacji niemieckiego garnizonu w Jewłaszach, podczas której poległ „Ponury”.

Grupażołnierzy z oddziału „Olecha” – 1945 r. (ppor. „Olech” siedzi w środku grupy), klęczy z lewej Mikoła „Zielony” (Ukrainiec, lejtnant Armii Czerwonej, antykomunista, który dołączył do polskiej partyzantki), z prawej klęczy: NN "Lis".

W początku lipca 1944 r. „Olech” wyruszył ze swoim batalionem w kierunku Wilna, by wziąć udział w operacji „Ostra Brama”. Oddział nie zdążył na czas, dzięki czemu uniknął rozbrojenia przez Sowietów. W zaistniałej sytuacji dowódca poprowadził swoich podkomendnych w rejon Szczuczyna gdzie kontynuował działalność bojową i konspiracyjną. Realia walki z niedawnym „sojusznikiem” oraz utrudniony kontakt z wyższymi strukturami AK, stały się przyczyną powstania wiosną 1945 r. Obwodu nr 49/67, obejmującego teren dawnych powiatów szczuczyńskiego i lidzkiego, nad którym "Olech" objął komendę.

Po likwidacji ppor. Czesława Zajączkowskiego „Ragnera” 3 grudnia 1944 r. w okolicy wsi Jeremicze i 21 stycznia 1945 r. pod Kowalkami por. Jana Borysewicza „Krysi” , dla NKWD wrogiem numer jeden stał się „Olech”. Stan liczebny Obwodu 49/67 w 1945 r. NKWD BSRR oceniało na około 800 ludzi, w większości pozostających w konspiracji i zorganizowanych w liczne placówki terenowe liczące od 10 do 50 członków, rozsiane w wioskach zamieszkałych głównie przez ludność polską.

Grupa partyzantów z oddziału ppor. A. Radziwonika "Olecha" (stoi 3 z lewej). Zima 1948 r.

Kolejne operacje przeciwko partyzantce i działania represyjne wobec ludności prowadzone przez NKWD przerzedzały placówki terenowe, nie były jednak w stanie ich zlikwidować i złamać polskiego oporu aż do wiosny 1949 r.
Ppor. Anatol Radziwonik „Olech” poległ 12 maja 1949 r. nad rzeczką Niewisza, niedaleko wsi Raczkowszczyzna, 3 km. na płd.-zach. od wsi Bakszty w Obwodzie Szczuczyn-Lida, podczas próby przebicia się przez pierścień kolejnej sowieckiej obławy. Miał 33 lata.
GLORIA VICTIS !!!

Więcej na temat ppor. "Olecha" czytaj tutaj:
Zainteresowanych historią walki polskich partyzantów na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej (m.in. por. Jana Borysewicza "Krysi", ppor. Czesława Zajączkowskiego "Ragnera", mjr. Macieja Kalenkiewicza "Kotwicza" ) po wkroczeniu Sowietów, zapraszam do lektury kategorii Im poświęconej:
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧

Premiera albumu o Majorze Marianie Bernaciaku "Orliku"

May 18, 2016, 12:43 am
$
0
0
Premiera albumu pt. Do ostatniej kropli krwi. Major Marian Bernaciak "Orlik" 1917–1946


Przystanek Historia Centrum Edukacyjnego IPN im. Janusza Kurtyki w Warszawie zaprasza na promocję albumu Krystiana Pielachy i Jarosława Kuczyńskiego Do ostatniej kropli krwi. Major Marian Bernaciak "Orlik".

20 maja br. (piątek) o godzinie 17:30 w Centrum Edukacyjnym IPN w Warszawie (ul. Marszałkowska 21/25) odbędzie się promocja albumu autorstwa Krystiana Pielachy i Jarosława Kuczyńskiego pt. Do ostatniej kropli krwi. Major Marian Bernaciak „Orlik” 1917–1946. Album będzie zawierał kilkaset zdjęć dotyczących życia i działalności niepodległościowej majora Mariana Bernaciaka "Orlika" oraz jego żołnierzy. Część albumowa została poprzedzona szerokim opisem monograficznym działalności struktur konspiracyjnym ZWZ-AK/WiN na terenie Inspektoratu Puławy.
Nad publikacją której wydawcą jest Instytut Pamięci Narodowej, patronat sprawuje Koło ŚZŻAK w Rykach oraz Stowarzyszenie Tradycji Armii Krajowej.

Poniżej zwiastun promujący prelekcję,
którego całość zostanie przedstawiona na premierze.

Mjr Marian Bernaciak ps. "Orlik"

Więcej na temat mjr. Mariana Bernaciaka "Orlika" czytaj:
Obejrzyj na youtube:
 Strona główna>
Prawa autorskie>
↧

67. rocznica śmierci kpt. "Uskoka"

May 20, 2016, 10:16 pm
$
0
0
67. rocznica śmierci kpt. Zdzisława Brońskiego "Uskoka"

...Nie dajmy zginąć poległym.
Zbigniew Herbert

Kpt. Zdzisław Broński "Uskok"

67 lat temu, 21 maja 1949 r., osaczony przez grupę operacyjną UB-KBW, w bunkrze ukrytym na terenie gospodarstwa Lisowskich w Dąbrówce (obecnie Nowogród, województwo lubelskie) zginął kpt. Zdzisław Broński „Uskok”– legendarny dowódca oddziałów partyzanckich na Lubelszczyźnie. Należał do najaktywniejszych i najbardziej bezkompromisowych dowódców antykomunistycznego podziemia.

W latach 1944–1949 jego oddziały przeprowadziły wiele głośnych akcji przeciwko siłom reżimowym, plasując go bez wątpienia na czele najgroźniejszych przeciwników „nowej władzy” na całej Lubelszczyźnie. O tym, jak wielkie znaczenie przywiązywali komuniści do jego ujęcia lub likwidacji, niech świadczy fakt, że w operacji osaczenia kpt. Brońskiego brał udział sam dyrektor Departamentu III MBP płk Jan Tataj, który prowadził z nim kilkudziesięciominutowe pertraktacje poprzez właz bunkra. Jakież musiało być zdziwienie pułkownika MBP, gdy w pewnym momencie usłyszał od osaczonego i znajdującego się w obliczu śmierci Polskiego Oficera, by mu już nie przeszkadzał, ponieważ… pisze listy. Niedługo później kpt. „Uskok” „umknął” im po raz kolejny, rozrywając się granatem.

Nowogród (dawniej Dąbrówka). Pomnik ku czci kpt. "Uskoka", stojący dokładnie w miejscu, gdzie w stodole Lisowskich znajdował się bunkier, w którym zginął Zdzisław Broński. Obława UB-KBW posuwała się od strony Wieprza, łąkami widocznymi za pomnikiem.

Nowogród. Tablica na pomniku w miejscu śmierci kpt. "Uskoka".

Pomnik ku czci kpt. Zdzisława Brońskiego "Uskoka" w Nowogrodzie, odnowiony w 2012 r. staraniem członków Narodowej Łęcznej i kibiców Górnika Łęczna.




POSŁUCHAJ audiobooka !!!
Zdzisław Broński „Uskok”, Pamiętnik
(wrzesień 1939 – maj 1949)
audiobook IPN, czyta Marcin Kwaśny


Kpt. Zdzisław Broński "Uskok" na kwaterze, prawdopodobnie 1948 r.

Zdzisław Broński urodził się 24 grudnia 1912 r. w Radzicu Starym (gm. Ludwin, pow. lubartowski) w rodzinie chłopskiej. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczał do gimnazjum w Lublinie. W 1934 r. powołany został do służby wojskowej w 50 pp. we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie ukończył szkołę podoficerską. Do rezerwy został przeniesiony w stopniu plutonowego.

Zmobilizowany w sierpniu 1939 r., kampanię wrześniową odbył jako d-ca plutonu ckm w 50 pp, gdzie w połowie września dostał się do niewoli niemieckiej, z której zbiegł jesienią 1940 r. Powrócił w rodzinne strony, gdzie nawiązał kontakt z Polską Organizacją Zbrojną, a po jej scaleniu z Armią Krajową (jesień 1942 r.) został dowódcą placówki AK w Radzicu Starym. Placówka wchodziła w skład I Rejonu w Obwodzie AK Lubartów Inspektoratu AK Lublin. Pod koniec 1943 r. na terenie tej placówki powstał oddział partyzancki Zdzisława Brońskiego „Uskoka”, który został zatwierdzony rozkazem lubelskiego inspektora AK w połowie maja 1944 r. W lipcu 1944 r. „Uskok” wraz ze swym oddziałem został przydzielony do 27. Wołyńskiej DP AK i przebił się z nimi w rejon Czemiernik, a następnie podjął samodzielne działania. Stoczył kilka walk z Niemcami, m.in. w rejonie Ludwina (obecnie pow. łęczyński) stoczył potyczkę z pododdziałem Wehrmachtu, w której stracił jednego zabitego i dwu rannych, biorąc do niewoli 7 Niemców.

Grupa żołnierzy z oddziału "Uskoka" podczas koncentracji w lasach kozłowieckich (Stary Tartak) w lipcu 1944 r. Na pierwszym planie stoją: czwarty od lewej - ppor. cz.w. Zdzisław Broński ps. "Uskok" , piąty - sierż. Kocyła ps. "Jastrząb", szósty - Zygmunt Libera ps. "Babinicz"; siedzą: pierwszy z prawej - Jan Mendel ps. "Czarny".

Po okupacji niemieckiej „Uskok” pozostał w podziemiu. Od sierpnia 1944 r. pełnił funkcję zastępcy, a następnie komendanta I rejonu obwodu AK Lubartów. W styczniu 1945 r. zorganizował oddział partyzancki liczący ok. 20 osób i przeprowadził z nim szereg akcji przeciwko funkcjonariuszom MO i UB oraz urzędom. Rozkazem Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj z dnia 1 czerwca 1945 r. awansowany został "Uskok" do stopnia porucznika czasu wojny. Wraz ze swoimi podkomendnymi nie skorzystał z zarządzonej przez dowództwo DSZ akcji „rozładowania lasów”. W maju 1945 r. został mianowany komendantem OPL II w Obwodzie WiN Lubartów i tym samym wszystkie oddziały partyzanckie i drużyny dywersyjne działające w obw. lubartowskim WiN zostały podporządkowane jego dowództwu a on sam podlegał bezpośrednio komendantowi OPL w Inspektoracie, mjr cc Hieronimowi Dekutowskiemu „Zaporze”. O dalszym pozostaniu „Uskoka” i jego żołnierzy w podziemiu, obok czynników natury ideowej, zaważyła też niewiara w możliwość powrotu do normalnego życia wobec represji „ludowej władzy” w stosunku do ludzi podziemia. Od połowy 1945 r. oddziały „Uskoka” prowadzą ciągłe działania przeciw przedstawicielom komunistycznej władzy.

Od lewej: mjr Hieronim Dekutowski "Zapora" i kpt. Zdzisław Broński "Uskok".

Jak większość dowódców z AK-owskim rodowodem, „Uskok” stosował taktykę Kedywu: operował małymi „patrolami”, dla wykonania akcji wymagającej większych sił ogłaszał koncentrację kilku oddziałów, potem partyzanci rozpraszali się w terenie. On sam miał kilka kryjówek, m.in. bunkier w Dąbrówce koło Łęcznej (obecnie Nowogród), w stodole gospodarstwa Lisowskich. Bunkier ukryty był pod ziemią, wejście wydrążone było w ścianie, wewnątrz bunkra znajdowały się dwa radioaparaty i duże ilości broni. Prócz zaufanych sztabowców „Uskoka” jakiś czas spędził tu Edward Taraszkiewicz "Żelazny”, ranny podczas jednej z akcji w lewą rękę. Wtedy to spisał fragmenty kroniki swego oddziału, dzięki czemu możemy poznać nieco bliżej codzienność ostatniego z polskich powstań. Również „Uskok”, siedząc w bunkrze, dużo czytał i pisał. Pamiętniki „Uskoka” przejęte przez UB po jego śmierci, zostały odnalezione przez IPN i w 2004 r. wydane pod red. S. Poleszaka.

Kpt. Zdzisław Broński „Uskok”, ppor. Stanisław Kuchciewicz „Wiktor”.

Kapitan „Uskok” walczył do wiosny 1949 roku. Nie został pokonany w bitwie, lecz - podobnie jak „Orlik”, „Zagończyk” i wielu innych dowódców - stał się ofiarą zdrady. Zaczęło się od amnestii 1947 r. „Uskok" nie ujawnił się, wietrząc podstęp, powtarzał za „Zaporą”, że komunistyczna amnestia jest dla złodziei. Niestety - wielu partyzantów dało się oszukać. Skorzystał z „dobrodziejstw" amnestii żołnierz z oddziału „Uskoka” - Franciszek Kasperek „Hardy” - i w ten sposób sam oddał się w łapy lubartowskiego UB.

Franciszek Kasperek ps. "Hardy" - informator UB krypt. "Janek".

„Hardy” był wielokrotnie zatrzymywany, bito go i obiecywano karierę polityczną, aż w końcu 7 stycznia 1949 r. podjął współpracę z UB pod kryptonimem „Janek”. Otrzymał zadanie odnowienia kontaktów z partyzantką. Udało mu się dotrzeć do swego dowódcy - Zygmunta Libery „Babinicza”, który był zastępcą kpt. Brońskiego i dowódcą jego obstawy. TW „Janek” nawiązał kontakt i podczas jednego ze spotkań "Babinicz" został aresztowany i po wielodniowym bestialskim przesłuchaniu zdradził miejsce pobytu swego dowódcy, w bunkrze pod stodołą u Lisowskich w Dąbrówce k. Łęcznej. Ich wnuczka, Irena Dybkowska-Sobieszczańska (była już łączniczką „Uskoka”) do końca życia zapamiętała ten moment:
„[...] Gdy ubowcy wprowadzili "Babinicza" do domu dziadków Lisowskich, poznałam go z trudem. I nawet nie jego opuchnięta, zasiniaczona twarz najbardziej mnie zaszokowała. Przeraził mnie wygląd jego bosych stóp. Były to dwie kłody! tak spuchnięte, że chyba nie istniały na świecie buty, w które by weszły te stopy! Domyśliłam się wszystkiego [...]".
21 maja 1949 r. zabudowania Lisowskich otoczyła grupa operacyjna MO, UBP i KBW. Próbowano różnych sposobów by ująć „Uskoka” żywego. Do kawy, którą Irena Dybkowska miała zanieść „Uskokowi”, dodano środek nasenny, dziewczynę podprowadzono pod pistoletami do włazu bunkra. Pomimo całej grozy sytuacji dziewczyna zachowała zimną krew. Po uchyleniu deski zapolnicy, które maskowały właz do bunkra, powiedziała: „Przyniosłam panu kawę”. Tym samym ostrzegła „Uskoka” o grożącym niebezpieczeństwie, bowiem zwracano się do niego zwyczajowo „wujku”. Broński szybko zrozumiał grę słów (miał zapytać: „Irenko, jest źle?”) i zamknął wewnętrzną klapę bunkra.

Stodoła Lisowskich w Dąbrówce (Nowogrodzie), w której znajdował się bunkier kpt. "Uskoka".

Ostatecznie, 21 maja, ok. godz. 5:00 przystąpiono do akcji. Do stodoły weszła grupa szturmowa, by dostać się do zablokowanego otworu bunkra. „Uskok” odpowiedział strzałami, jednocześnie pytając: „Kto jest?”. Na żądanie, by się poddał, Broński zaczął zwlekać z odpowiedzią, następnie otworzył ogień z pistoletu i rzucił granaty. Szturm zakończył się niepowodzeniem. Nadal mając nadzieję na ujęcie „Uskoka” żywcem, pertraktacji z nim podjął się, uczestniczący w obławie dyrektor Departamentu III MBP płk Jan Tataj, jednak nie przyniosły one rezultatu. Około godz. 7:00 członkowie obławy usłyszeli silną detonację w bunkrze. Funkcjonariusze zaczęli natychmiast nawoływać Brońskiego, lecz z wnętrza kryjówki nikt już nie odpowiedział. Wobec braku pewności, czy „Uskok” żyje, postanowiono przez podkopanie z zewnątrz do stodoły wysadzić ścianę trotylem, by dostać się do wnętrza bunkra. O godz. 9 wysadzono ścianę i odnaleziono zmasakrowane ciało. Broński leżał na ziemi bez głowy i prawej ręki, z czego wynikało, że popełnił samobójstwo, detonując granat.

Zaraz po zakończeniu obławy funkcjonariusze UB aresztowali Katarzynę Lisowską, która została skazana na 10 miesięcy więzienia i przepadek mienia. Jej wnuczki zostały aresztowane 28 maja. Irenę Dybkowską skazano na pięć lat, zaś Helenę na osiem lat więzienia. Właściciel gospodarstwa – Mieczysław Lisowski „Żagiel”, któremu udało się uciec, niedługo potem nawiązał kontakt ze Stanisławem Kuchciewiczem „Wiktorem”. Został aresztowany 27 października 1951 r. i skazany na dożywocie, złagodzone później do 12 lat więzienia, które opuścił 25 lutego 1958 r. Zygmunt Libera „Babinicz” został skazany na 13-krotną karę śmierci, którą wykonano 28 maja 1950 r. w podziemiach budynku administracyjnego na Zamku w Lublinie.

Zasługi informatora „Janka” zostały wysoko ocenione przez jego mocodawców z UB, za co otrzymał 20 tys. zł tytułem „nagrody za pracę”. Później jeszcze kilkakrotnie odbierał drobne sumy za aktywną współpracę z resortem.
6 lipca 1949 r. oficer prowadzący przydzielił mu rewolwer, automat PPS i granat, jednak nie uchroniło to Kasperka przed rozliczeniem ze strony partyzantów. Stanisław Kuchciewicz „Wiktor”, poprzez siatkę swoich współpracowników, zebrał materiał dowodowy obciążający „Hardego” i został on zlikwidowany 1 września 1950 r.

Po zakończonej akcji w Dąbrówce funkcjonariusze UB napisali na jednej z desek zapolnicy: „Bunkier i »Uskoka« szlak [sic] trafił”. Mieli rację – ich kilkuletnie „polowanie” zakończyło się wielkim sukcesem. Likwidacja „Uskoka” oznaczała bowiem koniec zorganizowanego oporu zbrojnego na środkowej Lubelszczyźnie. Podlegający mu żołnierze jeszcze przez kilka lat kontynuowali walkę w grupach „Wiktora” i „Żelaznego”, ale w ich działaniach dawał się wyraźnie odczuć brak centralnego ośrodka decyzyjnego i autorytetu dowódcy tej klasy co „Uskok”. Przez kolejne lata nieliczni już jego partyzanci byli tropieni i likwidowani z całą bezwzględnością. 6 października 1951 r. zginął „Żelazny”, 10 lutego 1953 r. – „Wiktor”. Ostatni żołnierz „Uskoka” – Józef Franczak „Lalek” – poległ w walce dopiero 21 października 1963 r.

Napis sporządzony przez funkcjonariuszy UB na jednej z desek zapolnicy po zakończeniu operacji w Dąbrówce, 21 V 1949 r.

Śmierć kpt. Brońskiego nie oznaczała dla komunistów kresu walki z nim. Jego fizyczna likwidacja była tylko jej częścią. Kolejnym etapem było brukanie jego legendy i pamięci o zasługach dla lokalnej społeczności, dlatego też przez następne 40 lat stanowił cel ataku reżimowych historyków, określających go – jak i jemu podobnych – mianem „zaplutych karłów reakcji”, „reakcjonistów”, „faszystów”, „degeneratów”, a przede wszystkim „bandytów”.

Pomnik ku czci kpt. Zdzisława Brońskiego "Uskoka" w Nowogrodzie, odnowiony w 2012 r. staraniem członków Narodowej Łęcznej i kibiców Górnika Łęczna.

Kapitan Zdzisław Broński „Uskok” był kawalerem Orderu Virtuti Militari klasy V i Krzyża Walecznych. 5 marca 2008 r., za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, został pośmiertnie odznaczony przez śp. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
GLORIA VICTIS !!!

Więcej na temat kpt. "Uskoka" czytaj:
Strona główna>
Prawa autorskie>
↧
Viewing all 289 articles
Browse latest View live
More Pages to Explore .....
Search

Latest Images

Kto wystartuje do Parlamentu Europejskiego z listy KO w województwach...

Kto wystartuje do Parlamentu Europejskiego z listy KO w województwach...

April 24, 2024, 8:58 am
Słownik neuronowy usługi Azure AI Custom Translator: zapewnianie wyższej...

Słownik neuronowy usługi Azure AI Custom Translator: zapewnianie wyższej...

April 24, 2024, 5:50 am
Laureaci Wielkiego Testu Wiedzy o Rzeszowie. Po raz pierwszy wszyscy troje to...

Laureaci Wielkiego Testu Wiedzy o Rzeszowie. Po raz pierwszy wszyscy troje to...

April 23, 2024, 10:30 pm
Trzecia Droga chce być w koalicji rządzącej na Opolszczyźnie, mimo wyborczej...

Trzecia Droga chce być w koalicji rządzącej na Opolszczyźnie, mimo wyborczej...

April 23, 2024, 9:06 pm
Balon KF/VHF Ruda Śl, sobota 9.03.2024 8:00

Balon KF/VHF Ruda Śl, sobota 9.03.2024 8:00

April 23, 2024, 8:07 pm
Kultowy festiwal Kontakt - czyli teatralny sabat wybitnych reżyserów i ich...

Kultowy festiwal Kontakt - czyli teatralny sabat wybitnych reżyserów i ich...

April 23, 2024, 10:00 am
Strzelanina w poznańskim McDonaldzie. Osiemnastolatek usłyszał zarzuty

Strzelanina w poznańskim McDonaldzie. Osiemnastolatek usłyszał zarzuty

April 23, 2024, 1:57 am
Po wyborczej bitwie o miasta Kujawsko-Pomorskiego. KO traci prezydentów,...

Po wyborczej bitwie o miasta Kujawsko-Pomorskiego. KO traci prezydentów,...

April 22, 2024, 11:14 am
Druga tura wyborów na prezydentów, wójtów i burmistrzów. Słaba frekwencja do...

Druga tura wyborów na prezydentów, wójtów i burmistrzów. Słaba frekwencja do...

April 21, 2024, 10:11 am
Sprzedam stelaż do łóka 200×140 cm

Sprzedam stelaż do łóka 200×140 cm

April 21, 2024, 3:51 am