PRÓBA REKONSTRUKCJI DALSZYCH ZDARZEŃ - ZALESZANY I WÓLKA WYGONOWSKA
Cofając się do wydarzeń istotnych dla naszej opowieści, należy powrócić do zdarzeń, które rozegrały się 28 stycznia 1946 r. we wsi Łozice. Przypomnijmy, że tego dnia rano partyzanci „Burego” zatrzymali się tam na postój. W tym samym dniu do Łozic zjechało się kilkudziesięciu furmanów z okolicznych wsi, takich jak Czyże, Jagodniki, Pasieczniki Duże, Mochnate czy Zbucz. Mieli przewieźć drewno na opał do Orli, na zlecenie tamtejszego Urzędu Gminy. Żołnierze „Burego”, udający wojsko komunistyczne, wpuszczali przybywających do wsi, natomiast nikogo z niej nie wypuszczali. Dokonali też wówczas wyboru i rekwizycji około czterdziestu najlepszych furmanek i koni. Decyzją „Burego” ich właściciele mieli ruszyć w dalszą drogę z oddziałem jako wozacy.
![]()
Komendant Okręgu NZW Białystok mjr Florian Lewicki „Kotwicz” przed frontem żołnierzy 3. Wileńskiej Brygady NZW (jesień 1945 r.)
Wieczorem 28 stycznia 1946 r. większość sił 3 Brygady NZW wyruszyła do Hajnówki. W Łozicach pozostał, z zatrzymanymi podwodami i furmanami, pluton „Leszka” (NN). Natomiast w Hajnówce, po opanowaniu przez żołnierzy „Burego” posterunku MO i rozbrojeniu kilkunastu Sowietów w miejscowej łaźni, doszło do walki z sowieckim transportem wojskowym. Siły sowieckie były kilkakrotnie większe i żołnierze 3 Brygady NZW zmuszeni zostali do szybkiego odwrotu z miasteczka. Partyzanci wycofali się do Łozic, gdzie wsiedli na czekające na nich podwody. Oddział poruszał się na nie mniej niż 40 furmankach. Dowódcy partyzanccy, „Bury” i jego zastępca Kazimierz Chmielowski „Rekin, założyli zdobyte w Hajnówce sowieckie oficerskie epolety. Zarówno oni, jak i inni funkcyjni 3 Brygady NZW wydawali rozkazy w języku rosyjskim, Furmani podążający z oddziałem byli przekonani, że mają do czynienia z komunistyczną grupą operacyjną.
![]()
Por. Kazimierz Chmielowski „Rekin”. Żołnierz 3.Wileńskiej Brygady AK "Szczerbca", 5.Wileńskiej Brygady AK "Łupaszki", potem zastępca dowódcy 3. Wileńskiej Brygady NZW. Został zamordowany 1 kwietnia 1950 r. w białostockim więzieniu. Miejsce pochówku nieznane.
Nad ranem 29 stycznia 1946 r. partyzanci, przejeżdżając wcześniej przez białoruskie wsie Istok i Toporki, dotarli do małej wioski Zaleszany, także zamieszkałej przez Białorusinów. Postój 3 Brygady NZW w tej wsi trwał kilka godzin. Tam rozegrał się pierwszy akt dramatu. Podkreślmy, że początkowo „Bury” nie miał zamiaru wykonywać wobec ogółu ludności Zaleszan żadnych działań o charakterze represyjnym. Podjął natomiast decyzję o likwidacji Łukasza i Piotra Demianiuków, o których uzyskano informacje, że są zaangażowani w działalność na rzecz reżimu komunistycznego. Okazało się też, że mieszkańcy Zaleszan są bardzo źle nastawieni nie tylko do „band reakcyjnego podziemia”, ale w ogóle do „polskiego” munduru, także wtedy, gdy był to mundur wojska komunistycznego, bo przecież w tej roli występowała w Zaleszanach 3 Brygada NZW. Nie kryli swej wrogości i odmówili wykonania rozkazów „Burego” dotyczących aprowizacji oddziału, a jeden z młodych mieszkańców uderzył kamieniem „Rekina”. To wszystko spowodowało, że „Bury” postanowił za karę spalić wieś. Jego podkomendni nakazali wówczas mieszkańcom osady, aby ci udali się do domu Dymitra Sacharczuka. Zgodnie z praktyką działań we wsiach uznawanych za wrogie, partyzanci zapewne grozili śmiercią za niewykonanie polecenia; w mieszkaniu Sacharczuka zgromadzonych zostało kilkadziesiąt osób, w tym kobiety i dzieci.
Zanim „Bury” krótko przemówił do nich, komunikując, że wieś zostanie spalona, a oni zniszczeni materialnie, jego podkomendni wyprowadzili z chałupy młodocianego członka PPR Piotra Demianiuka oraz Aleksandra Zielonko, sekretarza partii komunistycznej z pobliskiej wsi Suchowolce, który na swe nieszczęście wybrał się z wizytą do Zaleszan i został zatrzymany przez partyzanckie warty. Jego los przypieczętowało okazanie wartownikowi zaświadczenia o służbie w Armii Czerwonej. Obaj wyżej wymienieni zostali zastrzeleni. Partyzanci poszukiwali też Łukasza Demianiuka, miejscowego komunistycznego aktywisty (członkiem partii komunistycznej był już w czasie pierwszej okupacji sowieckiej 1939-1941). Ten jednak ukrył się w chlewie, a następnie uciekł do lasu. W niektórych zeznaniach złożonych przez mieszkańców Zaleszan pojawia się wątek zastrzelenia przez partyzantów Teodora Sacharczuka, rzekomo za odmowę wydania z miejscowego spichlerza owsa dla koni. Warto w tym kontekście przywołać fragment zeznań wspomnianego już komunisty Łukasza Demianiuka, złożonych w 1946 r. w sprawie majora „Kotwicza”:
Spalenie wsi nie było spowodowane nie wykonaniem rozkazu zdania owsa, ale z uwagi na nienawiść do białoruskiego nasilenia [sic – nasielenia tj. mieszkańców], a także, że w naszej wsi byli członki PPR, którym był i mój syn, drugim powodem było, że większość wsi Zaleszany 100% podporządkowywała się rozkazom Państwa […].
Wydaje się zatem, że i śmierć Teodora Sacharczuka była konsekwencją informacji uzyskanych przez żołnierzy 3 Brygady NZW na jego temat podczas postoju w Zaleszanach.
![]()
Na zdjęciu od lewej por. Kazimierz Chmielowski "Rekin", kpt. Romuald Rajs "Bury", ppor. Mikołaj Kuroczkin "Leśny", Józef Bandzo "Jastrząb".
Wracając do głównego nurtu wydarzeń - po przemowie do mieszkańców zgromadzonych w domu Sacharczuka i opuszczeniu go przez „Burego”, budynek ten został podpalony seriami pocisków zapalających wystrzelonych w słomianą strzechę. Jednocześnie partyzanci Brygady NZW podpalali inne zabudowania we wsi. Wówczas ludzie zgromadzeni w domu Sacharczuka zaczęli z niej uciekać. Nie jest prawdą, pomimo szeregu odmiennych zeznań złożonych na tę okoliczność przez mieszkańców Zaleszan, tak podczas procesu „Burego” i „Rekina” w 1949 r., jak i później – w toku czynności podjętych w latach 1996-1997 i 2002-2005, że do ludzi uciekających z domu Sacharczuka strzelano. W rzeczywistości ludzie ci bez przeszkód ze strony partyzantów opuścili podpalony budynek. Potwierdził to zresztą jeden z obecnych wówczas w domu Sacharczuka mieszkańców Zaleszan - Piotr Leończuk. W 1996 r. zeznawał na ten temat następująco:
Ja uciekałem przez drzwi od kuchni. Otworzyli je sami ludzie […]. Nie strzelano do nas […]. Jestem natomiast pewien, że z tych ludzi co byli w chałupie nikt nie zginął.
Z kolei Maria Gołub, zeznając na tę samą okoliczność, stwierdziła:
Pamiętam, że strzelano, ale nie do nas, lecz w powietrze.
Mając na uwadze surowość i bezwzględność „Burego” wobec podkomendnych w egzekwowaniu wydanych im rozkazów nie mamy wątpliwości co do tego, że nieprzeszkadzanie ludziom w ucieczce z podpalonego domu Sacharczuka było zgodne z wolą tego partyzanckiego dowódcy. Tym bardziej, że ucieczka ludzi z tego domu musiała zacząć się chwilę po wyjściu z niego „Burego”, a zatem prawie na pewno nastąpiła na jego oczach. W naszej ocenie zamiarem „Burego” nie było pozbawienie życia przypadkowych mieszkańców Zaleszan. Zginąć mieli wyłącznie konkretni mężczyźni obciążeni aktywnością we wspieraniu władzy komunistycznej, którzy zostali zastrzeleni jeszcze przed podpaleniem zabudowań wsi. Natomiast pozostali mieszkańcy Zaleszan mieli zostać ukarani, z przyczyn wskazanych wcześniej, poprzez zniszczenie ich materialnego dorobku w następstwie spalenia wsi.
Pamiętajmy przy tym, że „Bury” i część jego podkomendnych zostali wygnani z ojcowizny na Kresach. Po latach walki z okupantem niemieckim, na własnej polskiej ziemi ścigani byli jak najgorsi przestępcy przez wojska sowieckie i rodzimych zdrajców, wspieranych przez aktyw komunistyczny i konfidentów. I gdy zetknęli się z otwarcie wrogą postawą zbiorowości mieszkańców Zaleszan, „Bury” postanowił ukarać ich materialnie, paląc wieś.
Warto w tym kontekście przywołać fragment zeznań Eugenii Bazyluk, mieszkanki Zaleszan, złożonych podczas procesu „Burego” w 1949 r.:
Spalona wieś nasza została tylko z tych powodów, że byliśmy dobrze ustosunkowani do Rządu Polskiego jak również do Związku Radzieckiego i wrogo ustosunkowani do band leśnych, ponieważ u nas we wsi było jusz koło PPR i Samopomoc Chłopska i w ogóle była wsią postępową.
Szkoda, że tego fragmentu zeznań nie można przeczytać w informacji o umorzeniu śledztwa. Czyżby dlatego, że niespecjalnie pasuje on do tezy, że działania żołnierzy 3 Brygady NZW w Zaleszanach podjęte zostały z powodu wyznania prawosławnego i narodowości białoruskiej mieszkańców tej wsi?
Wszystkie te okoliczności nie zmieniają jednak tragicznego faktu, że zginęły tam przypadkowe osoby, w tym dzieci. Jak do tego doszło? Otóż część mieszkańców, w tym dwie kobiety z kilkorgiem małych dzieci, nie posłuchała rozkazu „Burego” i nie poszła do domu Sacharczuka, chowając się przed partyzantami w zakamarkach własnych zabudowań. Mieszkańcy ci zapewne uznali, że tak będzie dla nich bezpieczniej. Zabudowania wsi, o czym była już mowa, zostały podpalone przez żołnierzy 3 Brygady NZW. Osoby, które w nich się ukryły, udusiły się dymem, spłonęły lub zmarły od rozległych poparzeń. „Bury” powinien był przewidzieć, że w podpalanych przez jego żołnierzy zabudowaniach Zaleszan mogli ukryć się ludzie, którzy w następstwie jego rozkazu spalania wsi narażeni zostaną na utratę życia lub zdrowia. Możemy się tylko domyślać, że nie wziął jednak tego pod uwagę, zapewne był przeświadczony, że wszyscy wykonają jego polecenie i zgromadzą się w domu Sacharczuka. Tak się jednak nie stało, co skutkowało tragicznymi konsekwencjami. W wyniku działań żołnierzy „Burego” śmierć w Zaleszanach poniosło 15 mieszkańców, w tym co najmniej dwie - ale nie więcej niż pięć, zostały zastrzelone jako współpracownicy reżimu komunistycznego. Prawdopodobnie strzelano także do mężczyzn chcących gasić płonące zabudowania. Dodajmy, że jeden z mieszkańców wsi został zastrzelony przez partyzantów dwa dni później, w lesie pod Puchałami Starymi. Spalono większość domów, ocalały dwa budynki.
Należy zaznaczyć, że z zeznań większości mieszkańców Zaleszan wynika, że partyzanci „Burego” strzelali także do kobiet i dzieci uciekających z płonących zabudowań, a swoje ofiary wrzucali do ognia.
Nie dajemy wiary tym relacjom.Uznajemy je za nieprawdziwe, dyktowane zapotrzebowaniem propagandy komunistycznej w czasie procesu „Burego” i „Rekina”, a także głęboką niechęcią czy wręcz nienawiścią zeznających świadków do partyzantów 3 Brygady NZW, utrzymującą się zarówno wówczas, jak i w latach późniejszych.
Uczucia te są zresztą zrozumiałe. Zeznający byli przecież krewnymi lub sąsiadami osób, które straciły życie w Zaleszanach, a poza tym sami zostali zrujnowani materialnie przez partyzantów. Zwróćmy jednak uwagę, że można było zweryfikować prawdziwość tych zeznań, w wątkach dotyczących rzekomego strzelania do kobiet i dzieci w Zaleszanach. Konieczne było jednak przeprowadzenie ekshumacji i zbadanie szczątków tych ofiar, które przecież spoczywają w grobach rodzinnych, czego jednak w toku śledztwa sygn. akt S 28/02/Zi nie zrobiono.
![]()
Kpt. Romuald Rajs "Bury" z żoną i synkiem - również Romualdem (czytaj zapisy rozmów z synem kpt. "Burego": 1.Dzieciństwo miałem poszarpane, ale żalu nie mam, 2.Nazywali mnie synem bandyty...).
Po odejściu z Zaleszan partyzanci 3 Brygady NZW ruszyli dalej na wschód i dotarli do Wólki Wygonowskiej. W tej wsi zastrzelili dwóch mężczyzn i spalili sześć domów oraz kilkanaście budynków gospodarczych. Stawiamy hipotezę, że mężczyźni zastrzeleni w Wólce Wygonowskiej, podobnie jak gospodarze, których dobytek spalono, zostali wyselekcjonowani przez „Burego” na podstawie informacji pozyskanych od trzech mieszkańców tejże wioski, zabranych jako furmani i przewodnicy oddziału wieczorem 27 stycznia 1946 r. Przypomnijmy ponownie, że partyzanci podawali się wówczas za wojsko komunistyczne ścigające „bandę”. Dwóch z tych furmanów zostało zwolnionych następnego dnia w Łozicach, przy wymianie podwód, trzeci zapewne podążał z oddziałem przez kolejne dni i został zastrzelony pod Puchałami Starymi. Sformułowaną powyżej hipotezę pośrednio potwierdza zeznanie złożone przez Aleksandra Gawryluka w 1996 r., z których wynika, że według niektórych mieszkańców Wólki Wygonowskiej zastrzeleni mężczyźni mieli jakiś zatarg z jakimś podoficerem z roku 1939, nie wiem o co chodziło [zapewne usiłowali rozbroić lub zamordować owego podoficera WP].
ŚMIERĆ FURMANÓW
Po odejściu z Wólki Wygonowskiej 3 Brygada NZW przemieściła się do sąsiedniej wsi Moskiewce, a następnie skierowała się na północny-zachód do osady Krasna Wieś. Tam „Bury” zażądał od miejscowego sołtysa podstawienia 40 furmanek w celu wymiany wozów i koni. Możliwe, że w chwilowym zamieszaniu kilku, czy nawet kilkunastu dotychczasowych wozaków uciekło. Być może zostali oni zwolnieni przez „Burego”, w każdym razie nie strzelano za nimi ani nie ścigano ich. Wkrótce potem żołnierze 3 Brygady NZW zostali zauważeni przez samolot patrolujący okolice w poszukiwaniu partyzantów. Wobec zlokalizowania przez wroga, przerwano wymianę podwód i oddział natychmiast opuścił wieś.
Według relacji miejscowych na podwody zabrano 13 mieszkańców Krasnej Wsi, z czego 5 wróciło do swych domów, a 8 znalazło się w grupie rozstrzelanych pod Puchałami Starymi. Oddział przemieścił się dalej na północny-zachód, mijając od północy Boćki, i dotarł na tereny zamieszkiwane w większości przez ludność polską. Na „dniówkę” 30 stycznia 1946 r. partyzanci zatrzymali się w rejonie wsi Bodaki. Kolejny postój, 31 stycznia 1946 r., przypadł w Puchałach Starych. Tego dnia na rozkaz „Burego” grupa partyzantów dowodzona przez NN „Modrzewia” rozstrzelała w pobliskim lesie 29 furmanów (są przesłanki, aby uznawać, że rozstrzelano wówczas 27 albo 30 osób; patrz: informacja o umorzeniu śledztwa). Z kolei Jerzy Kułak, w monografii 3 Brygady NZW „Rozstrzelany oddział”, podaje, że zastrzelono 28 wozaków.
Przypomnijmy, że partyzanci „Burego” do powrotu na tereny zamieszkiwane w większości przez ludność polską i pozostające pod kontrolą siatki NZW, co nastąpiło 30 stycznia 1946 r., udawali oddział wojska komunistycznego ścigającego „bandę”. Oficerowie - „Bury” i „Rekin” - mieli założone pagony sowieckich oficerów, a funkcyjni wydawali komendy w języku rosyjskim. Można oceniać, że furmani niemal do końca sądzili, że mają do czynienia z komunistyczną grupą operacyjną - nawet po działaniach represyjnych w Zaleszanach i Wólce Wygonowskiej. Wśród mieszkańców południowej części woj. białostockiego znane były fakty pacyfikowania przez NKWD, UB, KBW i MO wiosek na tamtym terenie. W 1945 r. poszły z dymem Guty-Bujno, Żale, Króle, Brzeziny, Mieszuki, Tybory-Kamianka, Łempice, częściowo Dąbrowa-Moczydły i Kuczyn, komuniści palili też polskie gospodarstwa w Patokach k. Brańska (dwukrotnie) i Kłyzówce pod Drohiczynem. Niektóre pacyfikacje, tak jak w Gutach-Bujnach, Łempicach i Kuczynie - miały krwawy przebieg.
![]()
Żołnierze PAS NZW Okręgu Białystok, od lewej: plut. Józef Kisiel "Pal”, szer. Tadeusz Stefaniak "Stal”, sierż. Ryszard Sosnowski "Wydra” - dowódca patrolu w 3. Brygadzie Wileńskiej NZW kpt. "Burego”. Zginął 16 września 1947 na skutek nieszczęśliwego wypadku z bronią.
Trzeba też wspomnieć, że mieliśmy okazję rozmawiać z uczestnikiem konspiracji poakowskiej, zamieszkałym na kolonii leżącej bardzo blisko miejsca egzekucji furmanów. Podkreślmy, że najdelikatniej mówiąc nasz rozmówca nie był zwolennikiem partyzantki spod znaku NZW (zapewne w konsekwencji konfliktu zaistniałego w latach 1945-1946 w powiecie Bielsk Podlaski pomiędzy „narodówką” i strukturami AKO-WiN). Nasz relant nie miał zatem żadnych powodów, aby „wybielać” żołnierzy NZW. Okazało się, że jego kolegą był urodzony i zamieszkały w nieodległym Brańsku Józef Korzeniewski „Osa”, od końca 1945 r. służący jako dowódca drużyny w 3 Brygadzie NZW (zginął w listopadzie 1946 r.). Kilka miesięcy po rozstrzelaniu furmanów „Osa” na czele patrolu NZW zatrzymał się na postój w gospodarstwie naszego rozmówcy. Zapytany wówczas przez niego o powód rozstrzelania furmanów „Osa” odpowiedział, że na rozkaz „Burego” furmani byli podczas jazdy z oddziałem wciągani przez wyznaczonych do tego partyzantów w rozmowy dotyczące ówczesnej sytuacji politycznej w Polsce, a także proszeni o wskazanie osób, które mają kontakty z „reakcyjnym podziemiem” lub są nieprzychylnie ustosunkowane do „władzy ludowej”. „Osa” miał też powiedzieć, że ci, którzy zostali zastrzeleni w lesie pod Puchałami Starymi „wygadali sobie” swój los. Z przywołanej powyżej relacji wynika, że furmani, którzy ujawnili się jako zwolennicy sowieckiej „demokracji”, przyznali się do popierania komunistów lub obciążyli jakieś osoby wskazując je jako wrogów „władzy ludowej” zostali rozstrzelani. Pozostałych, nie mniej niż dziesięciu, puszczono wolno. Takie, naszym zdaniem, były kryteria podziału na rozstrzelanych i zwolnionych. Nie były nimi, jak się dziś powszechnie uważa i co można przeczytać w informacji o umorzeniu śledztwa, wiara prawosławna i narodowość białoruska.
Dodajmy, że zetknęliśmy się też z relacjami starych ludzi, mieszkańców wioski nieodległej od Puchał Starych opanowanej przez siatkę konspiracyjną NZW, mówiącymi o tym, jak ich wieś wstawiła się za jednym furmanem pochodzącym z Krasnej Wsi. Wysłana delegacja, zaświadczając, że to porządny człowiek, poprosiła, by „Bury” go zwolnił. Ich prośba została spełniona. Właśnie na przykładzie furmanów z Krasnej Wsi dobrze widać, jak chybione jest przyjmowanie kryterium narodowego i wyznaniowego jako decydującego o śmierci albo wypuszczeniu furmanów. Cała trzynastka wzięta z tej wsi na podwody 29 stycznia 1946 r. przez żołnierzy 3 Brygady NZW była narodowości białoruskiej i wyznania prawosławnego. Pod Puchałami Starymi zastrzelono ośmiu mieszkańców Krasnej Wsi, pięciu wróciło do swych domów.
Nie ma też żadnych mocnych dowodów na to, że pośród co najmniej 40 furmanów będących przy oddziale „Burego” w dniu 31 stycznia 1946 r. byli jacyś Polacy lub osoby narodowości białoruskiej, ale wiary katolickiej. Można oceniać, że wszyscy byli Białorusinami i prawosławnymi.
Dla porządku odnotowujemy, że odmiennie twierdził w czasie procesu „Burego” i „Rekina” jeden z ich podkomendnych - Antoni Cylwik „Szczygieł”, zeznając m.in. że część furmanów, którzy byli Polakami została zwolniona, a rozstrzelano Białorusinów. Na kryterium narodowościowe selekcji furmanów wskazywał w swych zeznaniach złożonych w 1949 r. także kolejny żołnierz 3 Brygady NZW - Józef Puławski „Gołąb”. Pamiętajmy jednak, że zarówno „Gołąb”, jak i „Szczygieł” występowali w charakterze świadków oskarżenia i składali zeznania zgodnie z zapotrzebowaniem propagandowym i procesowym określonym przez śledczych z UB. Dostosowując się do resortowych zaleceń wspomniani partyzanci walczyli o życie i swój cel zresztą osiągnęli. Mimo że obaj byli funkcyjnymi w 3 Brygadzie NZW i brali udział w szeregu akcji, w tym opisywanych działaniach z przełomu stycznia i lutego 1946 r. otrzymali „tylko” wyroki więzienia, podczas gdy ich podkomendnych najczęściej skazywano na karę śmierci. Dziwne, że ta okoliczność umknęła większości autorów analizujących zeznania złożone przez „ Szczygła” i „Gołębia” w 1949 r. Dodajmy jeszcze, że „Bury” podczas rozprawy w 1949 r. stwierdził krótko, że furmani zostali zastrzeleni za wrogie ustosunkowanie do nielegalnych organizacji [sic – organizacji niepodległościowych]. Podsumowując ten wątek, uważamy, że to nie wyznanie prawosławne lub narodowość białoruska rozstrzygały o zwolnieniu albo rozstrzelaniu konkretnych furmanów, lecz ich stosunek do państwa polskiego i reżimu komunistycznego oraz gotowość do współpracy z oddziałem „komunistycznego wojska”, za jakie podawali się partyzanci 3 Brygady NZW, przy ustalaniu przeciwników „władzy ludowej”.
![]()
Żołnierze zwiadu konnego wachm. Antoniego Cylwika „Szczygła” zgrupowania PAS Okręgu NZW Białystok w 1946 r.; od lewej: kpr. Józef Cylwik "Mietek”, kpr. NN "Jesion”, plut. Józef Stankiewicz "Kmicic”, Józef Juszkiewicz "Chętny”, NN, NN "Krakus”, Aleksander Trypuz "Jasny”.
W białoruskiej narracji dotyczącej śmierci furmanów przewijają się zupełnie zmyślone opisy torturowania a następnie mordowania trzonkami od siekier furmanów, którzy stracili życie pod Puchałami Starymi. Co ciekawe, taką właśnie opinię na temat okoliczności śmierci wozaków wydał biegły medyk sądowy w 1997 r. (jeśli chodzi o otoczenie polityczne był to, jak w czasie śledztwa S 28/02/Zi prowadzonego w latach 2002- 2005, czas rządów SLD), po tym jak dokonano ekshumacji szczątków furmanów. Otóż ten specjalista stwierdził, że ofiary, za wyjątkiem dwóch, w czaszkach których natrafiono na ślady działania pocisków z broni palnej, mogły zostać pozbawione życia w wyniku urazów mechanicznych w głowę narzędziami tępymi, twardymi i tępokrawędzistymi (patrz: informacja o umorzeniu śledztwa)!
Na potrzeby śledztwa z lat 2002-2004 ten sam biegły został poproszony o wydanie uzupełniającej opinii.Wtedy radykalnie zmienił swoją ekspertyzę i stwierdził, że zgromadzony materiał w sprawie pozbawienia życia kilkudziesięciu mężczyzn – furmanów trudniących się zwózką drewna, nie dostarczył dowodów, że ofiary były pozbawione życia w inny sposób, niż przez rozstrzelanie(patrz: informacja o umorzeniu śledztwa).
Dzięki temu „Bury” i jego żołnierze z 3 Brygady NZW przynajmniej nie zostali „siekiernikami”, choć w taki właśnie sposób zostali przedstawieni w filmie Agnieszki Arnold „Bohater”, wyemitowanym swego czasu w telewizji publicznej.
Kpt. "Bury" a Białorusini - część 3/3>
Strona główna>
Prawa autorskie>
Cofając się do wydarzeń istotnych dla naszej opowieści, należy powrócić do zdarzeń, które rozegrały się 28 stycznia 1946 r. we wsi Łozice. Przypomnijmy, że tego dnia rano partyzanci „Burego” zatrzymali się tam na postój. W tym samym dniu do Łozic zjechało się kilkudziesięciu furmanów z okolicznych wsi, takich jak Czyże, Jagodniki, Pasieczniki Duże, Mochnate czy Zbucz. Mieli przewieźć drewno na opał do Orli, na zlecenie tamtejszego Urzędu Gminy. Żołnierze „Burego”, udający wojsko komunistyczne, wpuszczali przybywających do wsi, natomiast nikogo z niej nie wypuszczali. Dokonali też wówczas wyboru i rekwizycji około czterdziestu najlepszych furmanek i koni. Decyzją „Burego” ich właściciele mieli ruszyć w dalszą drogę z oddziałem jako wozacy.
Komendant Okręgu NZW Białystok mjr Florian Lewicki „Kotwicz” przed frontem żołnierzy 3. Wileńskiej Brygady NZW (jesień 1945 r.)
Wieczorem 28 stycznia 1946 r. większość sił 3 Brygady NZW wyruszyła do Hajnówki. W Łozicach pozostał, z zatrzymanymi podwodami i furmanami, pluton „Leszka” (NN). Natomiast w Hajnówce, po opanowaniu przez żołnierzy „Burego” posterunku MO i rozbrojeniu kilkunastu Sowietów w miejscowej łaźni, doszło do walki z sowieckim transportem wojskowym. Siły sowieckie były kilkakrotnie większe i żołnierze 3 Brygady NZW zmuszeni zostali do szybkiego odwrotu z miasteczka. Partyzanci wycofali się do Łozic, gdzie wsiedli na czekające na nich podwody. Oddział poruszał się na nie mniej niż 40 furmankach. Dowódcy partyzanccy, „Bury” i jego zastępca Kazimierz Chmielowski „Rekin, założyli zdobyte w Hajnówce sowieckie oficerskie epolety. Zarówno oni, jak i inni funkcyjni 3 Brygady NZW wydawali rozkazy w języku rosyjskim, Furmani podążający z oddziałem byli przekonani, że mają do czynienia z komunistyczną grupą operacyjną.
Por. Kazimierz Chmielowski „Rekin”. Żołnierz 3.Wileńskiej Brygady AK "Szczerbca", 5.Wileńskiej Brygady AK "Łupaszki", potem zastępca dowódcy 3. Wileńskiej Brygady NZW. Został zamordowany 1 kwietnia 1950 r. w białostockim więzieniu. Miejsce pochówku nieznane.
Nad ranem 29 stycznia 1946 r. partyzanci, przejeżdżając wcześniej przez białoruskie wsie Istok i Toporki, dotarli do małej wioski Zaleszany, także zamieszkałej przez Białorusinów. Postój 3 Brygady NZW w tej wsi trwał kilka godzin. Tam rozegrał się pierwszy akt dramatu. Podkreślmy, że początkowo „Bury” nie miał zamiaru wykonywać wobec ogółu ludności Zaleszan żadnych działań o charakterze represyjnym. Podjął natomiast decyzję o likwidacji Łukasza i Piotra Demianiuków, o których uzyskano informacje, że są zaangażowani w działalność na rzecz reżimu komunistycznego. Okazało się też, że mieszkańcy Zaleszan są bardzo źle nastawieni nie tylko do „band reakcyjnego podziemia”, ale w ogóle do „polskiego” munduru, także wtedy, gdy był to mundur wojska komunistycznego, bo przecież w tej roli występowała w Zaleszanach 3 Brygada NZW. Nie kryli swej wrogości i odmówili wykonania rozkazów „Burego” dotyczących aprowizacji oddziału, a jeden z młodych mieszkańców uderzył kamieniem „Rekina”. To wszystko spowodowało, że „Bury” postanowił za karę spalić wieś. Jego podkomendni nakazali wówczas mieszkańcom osady, aby ci udali się do domu Dymitra Sacharczuka. Zgodnie z praktyką działań we wsiach uznawanych za wrogie, partyzanci zapewne grozili śmiercią za niewykonanie polecenia; w mieszkaniu Sacharczuka zgromadzonych zostało kilkadziesiąt osób, w tym kobiety i dzieci.
Zanim „Bury” krótko przemówił do nich, komunikując, że wieś zostanie spalona, a oni zniszczeni materialnie, jego podkomendni wyprowadzili z chałupy młodocianego członka PPR Piotra Demianiuka oraz Aleksandra Zielonko, sekretarza partii komunistycznej z pobliskiej wsi Suchowolce, który na swe nieszczęście wybrał się z wizytą do Zaleszan i został zatrzymany przez partyzanckie warty. Jego los przypieczętowało okazanie wartownikowi zaświadczenia o służbie w Armii Czerwonej. Obaj wyżej wymienieni zostali zastrzeleni. Partyzanci poszukiwali też Łukasza Demianiuka, miejscowego komunistycznego aktywisty (członkiem partii komunistycznej był już w czasie pierwszej okupacji sowieckiej 1939-1941). Ten jednak ukrył się w chlewie, a następnie uciekł do lasu. W niektórych zeznaniach złożonych przez mieszkańców Zaleszan pojawia się wątek zastrzelenia przez partyzantów Teodora Sacharczuka, rzekomo za odmowę wydania z miejscowego spichlerza owsa dla koni. Warto w tym kontekście przywołać fragment zeznań wspomnianego już komunisty Łukasza Demianiuka, złożonych w 1946 r. w sprawie majora „Kotwicza”:
Spalenie wsi nie było spowodowane nie wykonaniem rozkazu zdania owsa, ale z uwagi na nienawiść do białoruskiego nasilenia [sic – nasielenia tj. mieszkańców], a także, że w naszej wsi byli członki PPR, którym był i mój syn, drugim powodem było, że większość wsi Zaleszany 100% podporządkowywała się rozkazom Państwa […].
Wydaje się zatem, że i śmierć Teodora Sacharczuka była konsekwencją informacji uzyskanych przez żołnierzy 3 Brygady NZW na jego temat podczas postoju w Zaleszanach.
Na zdjęciu od lewej por. Kazimierz Chmielowski "Rekin", kpt. Romuald Rajs "Bury", ppor. Mikołaj Kuroczkin "Leśny", Józef Bandzo "Jastrząb".
Wracając do głównego nurtu wydarzeń - po przemowie do mieszkańców zgromadzonych w domu Sacharczuka i opuszczeniu go przez „Burego”, budynek ten został podpalony seriami pocisków zapalających wystrzelonych w słomianą strzechę. Jednocześnie partyzanci Brygady NZW podpalali inne zabudowania we wsi. Wówczas ludzie zgromadzeni w domu Sacharczuka zaczęli z niej uciekać. Nie jest prawdą, pomimo szeregu odmiennych zeznań złożonych na tę okoliczność przez mieszkańców Zaleszan, tak podczas procesu „Burego” i „Rekina” w 1949 r., jak i później – w toku czynności podjętych w latach 1996-1997 i 2002-2005, że do ludzi uciekających z domu Sacharczuka strzelano. W rzeczywistości ludzie ci bez przeszkód ze strony partyzantów opuścili podpalony budynek. Potwierdził to zresztą jeden z obecnych wówczas w domu Sacharczuka mieszkańców Zaleszan - Piotr Leończuk. W 1996 r. zeznawał na ten temat następująco:
Ja uciekałem przez drzwi od kuchni. Otworzyli je sami ludzie […]. Nie strzelano do nas […]. Jestem natomiast pewien, że z tych ludzi co byli w chałupie nikt nie zginął.
Z kolei Maria Gołub, zeznając na tę samą okoliczność, stwierdziła:
Pamiętam, że strzelano, ale nie do nas, lecz w powietrze.
Mając na uwadze surowość i bezwzględność „Burego” wobec podkomendnych w egzekwowaniu wydanych im rozkazów nie mamy wątpliwości co do tego, że nieprzeszkadzanie ludziom w ucieczce z podpalonego domu Sacharczuka było zgodne z wolą tego partyzanckiego dowódcy. Tym bardziej, że ucieczka ludzi z tego domu musiała zacząć się chwilę po wyjściu z niego „Burego”, a zatem prawie na pewno nastąpiła na jego oczach. W naszej ocenie zamiarem „Burego” nie było pozbawienie życia przypadkowych mieszkańców Zaleszan. Zginąć mieli wyłącznie konkretni mężczyźni obciążeni aktywnością we wspieraniu władzy komunistycznej, którzy zostali zastrzeleni jeszcze przed podpaleniem zabudowań wsi. Natomiast pozostali mieszkańcy Zaleszan mieli zostać ukarani, z przyczyn wskazanych wcześniej, poprzez zniszczenie ich materialnego dorobku w następstwie spalenia wsi.
Pamiętajmy przy tym, że „Bury” i część jego podkomendnych zostali wygnani z ojcowizny na Kresach. Po latach walki z okupantem niemieckim, na własnej polskiej ziemi ścigani byli jak najgorsi przestępcy przez wojska sowieckie i rodzimych zdrajców, wspieranych przez aktyw komunistyczny i konfidentów. I gdy zetknęli się z otwarcie wrogą postawą zbiorowości mieszkańców Zaleszan, „Bury” postanowił ukarać ich materialnie, paląc wieś.
Warto w tym kontekście przywołać fragment zeznań Eugenii Bazyluk, mieszkanki Zaleszan, złożonych podczas procesu „Burego” w 1949 r.:
Spalona wieś nasza została tylko z tych powodów, że byliśmy dobrze ustosunkowani do Rządu Polskiego jak również do Związku Radzieckiego i wrogo ustosunkowani do band leśnych, ponieważ u nas we wsi było jusz koło PPR i Samopomoc Chłopska i w ogóle była wsią postępową.
Szkoda, że tego fragmentu zeznań nie można przeczytać w informacji o umorzeniu śledztwa. Czyżby dlatego, że niespecjalnie pasuje on do tezy, że działania żołnierzy 3 Brygady NZW w Zaleszanach podjęte zostały z powodu wyznania prawosławnego i narodowości białoruskiej mieszkańców tej wsi?
Wszystkie te okoliczności nie zmieniają jednak tragicznego faktu, że zginęły tam przypadkowe osoby, w tym dzieci. Jak do tego doszło? Otóż część mieszkańców, w tym dwie kobiety z kilkorgiem małych dzieci, nie posłuchała rozkazu „Burego” i nie poszła do domu Sacharczuka, chowając się przed partyzantami w zakamarkach własnych zabudowań. Mieszkańcy ci zapewne uznali, że tak będzie dla nich bezpieczniej. Zabudowania wsi, o czym była już mowa, zostały podpalone przez żołnierzy 3 Brygady NZW. Osoby, które w nich się ukryły, udusiły się dymem, spłonęły lub zmarły od rozległych poparzeń. „Bury” powinien był przewidzieć, że w podpalanych przez jego żołnierzy zabudowaniach Zaleszan mogli ukryć się ludzie, którzy w następstwie jego rozkazu spalania wsi narażeni zostaną na utratę życia lub zdrowia. Możemy się tylko domyślać, że nie wziął jednak tego pod uwagę, zapewne był przeświadczony, że wszyscy wykonają jego polecenie i zgromadzą się w domu Sacharczuka. Tak się jednak nie stało, co skutkowało tragicznymi konsekwencjami. W wyniku działań żołnierzy „Burego” śmierć w Zaleszanach poniosło 15 mieszkańców, w tym co najmniej dwie - ale nie więcej niż pięć, zostały zastrzelone jako współpracownicy reżimu komunistycznego. Prawdopodobnie strzelano także do mężczyzn chcących gasić płonące zabudowania. Dodajmy, że jeden z mieszkańców wsi został zastrzelony przez partyzantów dwa dni później, w lesie pod Puchałami Starymi. Spalono większość domów, ocalały dwa budynki.
Należy zaznaczyć, że z zeznań większości mieszkańców Zaleszan wynika, że partyzanci „Burego” strzelali także do kobiet i dzieci uciekających z płonących zabudowań, a swoje ofiary wrzucali do ognia.
Nie dajemy wiary tym relacjom.Uznajemy je za nieprawdziwe, dyktowane zapotrzebowaniem propagandy komunistycznej w czasie procesu „Burego” i „Rekina”, a także głęboką niechęcią czy wręcz nienawiścią zeznających świadków do partyzantów 3 Brygady NZW, utrzymującą się zarówno wówczas, jak i w latach późniejszych.
Uczucia te są zresztą zrozumiałe. Zeznający byli przecież krewnymi lub sąsiadami osób, które straciły życie w Zaleszanach, a poza tym sami zostali zrujnowani materialnie przez partyzantów. Zwróćmy jednak uwagę, że można było zweryfikować prawdziwość tych zeznań, w wątkach dotyczących rzekomego strzelania do kobiet i dzieci w Zaleszanach. Konieczne było jednak przeprowadzenie ekshumacji i zbadanie szczątków tych ofiar, które przecież spoczywają w grobach rodzinnych, czego jednak w toku śledztwa sygn. akt S 28/02/Zi nie zrobiono.
Kpt. Romuald Rajs "Bury" z żoną i synkiem - również Romualdem (czytaj zapisy rozmów z synem kpt. "Burego": 1.Dzieciństwo miałem poszarpane, ale żalu nie mam, 2.Nazywali mnie synem bandyty...).
Po odejściu z Zaleszan partyzanci 3 Brygady NZW ruszyli dalej na wschód i dotarli do Wólki Wygonowskiej. W tej wsi zastrzelili dwóch mężczyzn i spalili sześć domów oraz kilkanaście budynków gospodarczych. Stawiamy hipotezę, że mężczyźni zastrzeleni w Wólce Wygonowskiej, podobnie jak gospodarze, których dobytek spalono, zostali wyselekcjonowani przez „Burego” na podstawie informacji pozyskanych od trzech mieszkańców tejże wioski, zabranych jako furmani i przewodnicy oddziału wieczorem 27 stycznia 1946 r. Przypomnijmy ponownie, że partyzanci podawali się wówczas za wojsko komunistyczne ścigające „bandę”. Dwóch z tych furmanów zostało zwolnionych następnego dnia w Łozicach, przy wymianie podwód, trzeci zapewne podążał z oddziałem przez kolejne dni i został zastrzelony pod Puchałami Starymi. Sformułowaną powyżej hipotezę pośrednio potwierdza zeznanie złożone przez Aleksandra Gawryluka w 1996 r., z których wynika, że według niektórych mieszkańców Wólki Wygonowskiej zastrzeleni mężczyźni mieli jakiś zatarg z jakimś podoficerem z roku 1939, nie wiem o co chodziło [zapewne usiłowali rozbroić lub zamordować owego podoficera WP].
ŚMIERĆ FURMANÓW
Po odejściu z Wólki Wygonowskiej 3 Brygada NZW przemieściła się do sąsiedniej wsi Moskiewce, a następnie skierowała się na północny-zachód do osady Krasna Wieś. Tam „Bury” zażądał od miejscowego sołtysa podstawienia 40 furmanek w celu wymiany wozów i koni. Możliwe, że w chwilowym zamieszaniu kilku, czy nawet kilkunastu dotychczasowych wozaków uciekło. Być może zostali oni zwolnieni przez „Burego”, w każdym razie nie strzelano za nimi ani nie ścigano ich. Wkrótce potem żołnierze 3 Brygady NZW zostali zauważeni przez samolot patrolujący okolice w poszukiwaniu partyzantów. Wobec zlokalizowania przez wroga, przerwano wymianę podwód i oddział natychmiast opuścił wieś.
Według relacji miejscowych na podwody zabrano 13 mieszkańców Krasnej Wsi, z czego 5 wróciło do swych domów, a 8 znalazło się w grupie rozstrzelanych pod Puchałami Starymi. Oddział przemieścił się dalej na północny-zachód, mijając od północy Boćki, i dotarł na tereny zamieszkiwane w większości przez ludność polską. Na „dniówkę” 30 stycznia 1946 r. partyzanci zatrzymali się w rejonie wsi Bodaki. Kolejny postój, 31 stycznia 1946 r., przypadł w Puchałach Starych. Tego dnia na rozkaz „Burego” grupa partyzantów dowodzona przez NN „Modrzewia” rozstrzelała w pobliskim lesie 29 furmanów (są przesłanki, aby uznawać, że rozstrzelano wówczas 27 albo 30 osób; patrz: informacja o umorzeniu śledztwa). Z kolei Jerzy Kułak, w monografii 3 Brygady NZW „Rozstrzelany oddział”, podaje, że zastrzelono 28 wozaków.
Przypomnijmy, że partyzanci „Burego” do powrotu na tereny zamieszkiwane w większości przez ludność polską i pozostające pod kontrolą siatki NZW, co nastąpiło 30 stycznia 1946 r., udawali oddział wojska komunistycznego ścigającego „bandę”. Oficerowie - „Bury” i „Rekin” - mieli założone pagony sowieckich oficerów, a funkcyjni wydawali komendy w języku rosyjskim. Można oceniać, że furmani niemal do końca sądzili, że mają do czynienia z komunistyczną grupą operacyjną - nawet po działaniach represyjnych w Zaleszanach i Wólce Wygonowskiej. Wśród mieszkańców południowej części woj. białostockiego znane były fakty pacyfikowania przez NKWD, UB, KBW i MO wiosek na tamtym terenie. W 1945 r. poszły z dymem Guty-Bujno, Żale, Króle, Brzeziny, Mieszuki, Tybory-Kamianka, Łempice, częściowo Dąbrowa-Moczydły i Kuczyn, komuniści palili też polskie gospodarstwa w Patokach k. Brańska (dwukrotnie) i Kłyzówce pod Drohiczynem. Niektóre pacyfikacje, tak jak w Gutach-Bujnach, Łempicach i Kuczynie - miały krwawy przebieg.
Żołnierze PAS NZW Okręgu Białystok, od lewej: plut. Józef Kisiel "Pal”, szer. Tadeusz Stefaniak "Stal”, sierż. Ryszard Sosnowski "Wydra” - dowódca patrolu w 3. Brygadzie Wileńskiej NZW kpt. "Burego”. Zginął 16 września 1947 na skutek nieszczęśliwego wypadku z bronią.
Trzeba też wspomnieć, że mieliśmy okazję rozmawiać z uczestnikiem konspiracji poakowskiej, zamieszkałym na kolonii leżącej bardzo blisko miejsca egzekucji furmanów. Podkreślmy, że najdelikatniej mówiąc nasz rozmówca nie był zwolennikiem partyzantki spod znaku NZW (zapewne w konsekwencji konfliktu zaistniałego w latach 1945-1946 w powiecie Bielsk Podlaski pomiędzy „narodówką” i strukturami AKO-WiN). Nasz relant nie miał zatem żadnych powodów, aby „wybielać” żołnierzy NZW. Okazało się, że jego kolegą był urodzony i zamieszkały w nieodległym Brańsku Józef Korzeniewski „Osa”, od końca 1945 r. służący jako dowódca drużyny w 3 Brygadzie NZW (zginął w listopadzie 1946 r.). Kilka miesięcy po rozstrzelaniu furmanów „Osa” na czele patrolu NZW zatrzymał się na postój w gospodarstwie naszego rozmówcy. Zapytany wówczas przez niego o powód rozstrzelania furmanów „Osa” odpowiedział, że na rozkaz „Burego” furmani byli podczas jazdy z oddziałem wciągani przez wyznaczonych do tego partyzantów w rozmowy dotyczące ówczesnej sytuacji politycznej w Polsce, a także proszeni o wskazanie osób, które mają kontakty z „reakcyjnym podziemiem” lub są nieprzychylnie ustosunkowane do „władzy ludowej”. „Osa” miał też powiedzieć, że ci, którzy zostali zastrzeleni w lesie pod Puchałami Starymi „wygadali sobie” swój los. Z przywołanej powyżej relacji wynika, że furmani, którzy ujawnili się jako zwolennicy sowieckiej „demokracji”, przyznali się do popierania komunistów lub obciążyli jakieś osoby wskazując je jako wrogów „władzy ludowej” zostali rozstrzelani. Pozostałych, nie mniej niż dziesięciu, puszczono wolno. Takie, naszym zdaniem, były kryteria podziału na rozstrzelanych i zwolnionych. Nie były nimi, jak się dziś powszechnie uważa i co można przeczytać w informacji o umorzeniu śledztwa, wiara prawosławna i narodowość białoruska.
Dodajmy, że zetknęliśmy się też z relacjami starych ludzi, mieszkańców wioski nieodległej od Puchał Starych opanowanej przez siatkę konspiracyjną NZW, mówiącymi o tym, jak ich wieś wstawiła się za jednym furmanem pochodzącym z Krasnej Wsi. Wysłana delegacja, zaświadczając, że to porządny człowiek, poprosiła, by „Bury” go zwolnił. Ich prośba została spełniona. Właśnie na przykładzie furmanów z Krasnej Wsi dobrze widać, jak chybione jest przyjmowanie kryterium narodowego i wyznaniowego jako decydującego o śmierci albo wypuszczeniu furmanów. Cała trzynastka wzięta z tej wsi na podwody 29 stycznia 1946 r. przez żołnierzy 3 Brygady NZW była narodowości białoruskiej i wyznania prawosławnego. Pod Puchałami Starymi zastrzelono ośmiu mieszkańców Krasnej Wsi, pięciu wróciło do swych domów.
Nie ma też żadnych mocnych dowodów na to, że pośród co najmniej 40 furmanów będących przy oddziale „Burego” w dniu 31 stycznia 1946 r. byli jacyś Polacy lub osoby narodowości białoruskiej, ale wiary katolickiej. Można oceniać, że wszyscy byli Białorusinami i prawosławnymi.
Dla porządku odnotowujemy, że odmiennie twierdził w czasie procesu „Burego” i „Rekina” jeden z ich podkomendnych - Antoni Cylwik „Szczygieł”, zeznając m.in. że część furmanów, którzy byli Polakami została zwolniona, a rozstrzelano Białorusinów. Na kryterium narodowościowe selekcji furmanów wskazywał w swych zeznaniach złożonych w 1949 r. także kolejny żołnierz 3 Brygady NZW - Józef Puławski „Gołąb”. Pamiętajmy jednak, że zarówno „Gołąb”, jak i „Szczygieł” występowali w charakterze świadków oskarżenia i składali zeznania zgodnie z zapotrzebowaniem propagandowym i procesowym określonym przez śledczych z UB. Dostosowując się do resortowych zaleceń wspomniani partyzanci walczyli o życie i swój cel zresztą osiągnęli. Mimo że obaj byli funkcyjnymi w 3 Brygadzie NZW i brali udział w szeregu akcji, w tym opisywanych działaniach z przełomu stycznia i lutego 1946 r. otrzymali „tylko” wyroki więzienia, podczas gdy ich podkomendnych najczęściej skazywano na karę śmierci. Dziwne, że ta okoliczność umknęła większości autorów analizujących zeznania złożone przez „ Szczygła” i „Gołębia” w 1949 r. Dodajmy jeszcze, że „Bury” podczas rozprawy w 1949 r. stwierdził krótko, że furmani zostali zastrzeleni za wrogie ustosunkowanie do nielegalnych organizacji [sic – organizacji niepodległościowych]. Podsumowując ten wątek, uważamy, że to nie wyznanie prawosławne lub narodowość białoruska rozstrzygały o zwolnieniu albo rozstrzelaniu konkretnych furmanów, lecz ich stosunek do państwa polskiego i reżimu komunistycznego oraz gotowość do współpracy z oddziałem „komunistycznego wojska”, za jakie podawali się partyzanci 3 Brygady NZW, przy ustalaniu przeciwników „władzy ludowej”.
Żołnierze zwiadu konnego wachm. Antoniego Cylwika „Szczygła” zgrupowania PAS Okręgu NZW Białystok w 1946 r.; od lewej: kpr. Józef Cylwik "Mietek”, kpr. NN "Jesion”, plut. Józef Stankiewicz "Kmicic”, Józef Juszkiewicz "Chętny”, NN, NN "Krakus”, Aleksander Trypuz "Jasny”.
W białoruskiej narracji dotyczącej śmierci furmanów przewijają się zupełnie zmyślone opisy torturowania a następnie mordowania trzonkami od siekier furmanów, którzy stracili życie pod Puchałami Starymi. Co ciekawe, taką właśnie opinię na temat okoliczności śmierci wozaków wydał biegły medyk sądowy w 1997 r. (jeśli chodzi o otoczenie polityczne był to, jak w czasie śledztwa S 28/02/Zi prowadzonego w latach 2002- 2005, czas rządów SLD), po tym jak dokonano ekshumacji szczątków furmanów. Otóż ten specjalista stwierdził, że ofiary, za wyjątkiem dwóch, w czaszkach których natrafiono na ślady działania pocisków z broni palnej, mogły zostać pozbawione życia w wyniku urazów mechanicznych w głowę narzędziami tępymi, twardymi i tępokrawędzistymi (patrz: informacja o umorzeniu śledztwa)!
Na potrzeby śledztwa z lat 2002-2004 ten sam biegły został poproszony o wydanie uzupełniającej opinii.Wtedy radykalnie zmienił swoją ekspertyzę i stwierdził, że zgromadzony materiał w sprawie pozbawienia życia kilkudziesięciu mężczyzn – furmanów trudniących się zwózką drewna, nie dostarczył dowodów, że ofiary były pozbawione życia w inny sposób, niż przez rozstrzelanie(patrz: informacja o umorzeniu śledztwa).
Dzięki temu „Bury” i jego żołnierze z 3 Brygady NZW przynajmniej nie zostali „siekiernikami”, choć w taki właśnie sposób zostali przedstawieni w filmie Agnieszki Arnold „Bohater”, wyemitowanym swego czasu w telewizji publicznej.
Kpt. "Bury" a Białorusini - część 3/3>
Strona główna>
Prawa autorskie>